Ustawa o fundacji rodzinnej, czyli wsparcie dla rodzinnych biznesów

Prezydent RP 06.02.2023 r. podpisał długo oczekiwaną ustawę o fundacji rodzinnej[1], wprowadzającą do polskiego porządku prawnego instytucję „fundacji rodzinnej”.

Fundacja rodzinna - cel​

Z założenia wprowadzone rozwiązanie prawno – podatkowe ma być realnym wsparciem dla firm rodzinnych w planowaniu i przeprowadzaniu procesów sukcesyjnych.

Ustawa o fundacjach rodzinnych została ogłoszona w Dzienniku Ustaw w dniu 21.02.2023 r., przy czym nowe przepisy mają wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia.

Co to jest fundacja rodzinna i jaka jest jej istota

Zgodnie z Ustawą „fundacja rodzinna”[2] jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów[3].

Z uzasadnienia do projektu Ustawy wynika, iż głównym celem wprowadzenia do polskiego porządku prawnego Fundacji rodzinnej jest umożliwienie zarządzania majątkiem dziedziczonej firmy i zapewnienie ochrony przed rozdrobnieniem majątku powstałego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą po przeprowadzeniu sukcesji. Fundacja rodzinna ma pozwolić w pełni zachować rodzinny charakter prowadzonego przedsiębiorstwa.

Fundacja rodzinna ma być narzędziem prawnym ułatwiającym wielopokoleniową sukcesję, tak aby możliwe było utrzymanie wypracowanego majątku rodzinnego w rękach kolejnych pokoleń i kontynuowanie prowadzonego biznesu w dłuższej perspektywie.

Oprócz powyższych zalet, istotne znaczenie dla wyboru Fundacji rodzinnej jako instrumentu planowania sukcesji rodzinnej będą miały również korzyści podatkowe z nią związane.

Opodatkowanie Fundacji rodzinnej ­- zasady​

Fundacja a podatki. Ustawa wprowadza szereg zmian w przepisach podatkowych m.in. w zakresie PIT, CIT oraz podatku od spadków i darowizn, które tworzą zasady opodatkowania Fundacji rodzinnej.

• podatek od spadków i darowizn

Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych pomiędzy beneficjentami a samą Fundacją rodzinną będzie wyłączone z opodatkowania podatkiem od spadów i darowizn[4]. Ewentualne opodatkowanie w tym zakresie może jednak wystąpić na gruncie PIT lub rozliczenia CIT fundacji rodzinnej.

• podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
  • zwolnienie podmiotowe

Fundacja a CIT. Z Ustawy wynika, iż Fundacja rodzinna będzie zwolniona podmiotowo z CIT[5].

Oznacza to, że zasadniczo zwolnieniu z CIT będą podlegać przysporzenia z bieżącej działalności Fundacji rodzinnej, w zakresie wskazanym w art. 5 Ustawy, które w normalnych okolicznościach skutkowałyby koniecznością rozliczenia podatku, takie jak m.in.: dywidendy, odsetki od pożyczek udzielanych beneficjentom czy też dochody z czynszów.

Opodatkowaniu CIT nie będzie podlegał również majątek wniesiony do Fundacji rodzinnej.

Warto wspomnieć, iż w przypadku przekazania udziałów spółki jawnej do majątku Fundacji rodzinnej, spółka jawna przestanie być podmiotem transparentnym podatkowo i stanie się podatnikiem CIT[6].

• wyjątki

Ustawa przewiduje jednak wyjątki od zwolnienia podmiotowego odnoszące się do:

1. działalności gospodarczej wykraczającej poza zakres wskazany w art. 5 Ustawy,
2. podatku od przychodów z budynków, o którym mowa w art. 24b ustawy o CIT[7] oraz
3. podatku z tytułu spełnienia świadczeń na rzecz fundatora lub beneficjentów, o którym mowa w art. 24q ustawy o CIT[8].

W związku z powyższym, podjęcie przez Fundację rodzinną działalności gospodarczej w zakresie innym niż wskazany w art. 5 Ustawy, spowoduje konieczność opodatkowania tego rodzaju działalności według sankcyjnej 25% stawki CIT. Co więcej, Fundacja rodzinna nie będzie mogła wówczas korzystać z preferencji podatkowych dostępnych dla innych podatników CIT[9].

Zwolnieniem tym nie zostanie objęta działalność gospodarcza fundacji w zakresie zbywania mienia nabytego wyłącznie w celu dalszego zbycia.

Ze zwolnienia z CIT zostały również wyłączone przychody od budynków, o ile zostaną spełnione przesłanki do powstania zobowiązania z tego tytułu określone w art. 24b ustawy o CIT.

• dystrybucja świadczeń lub mienia

Jeżeli nie wystąpią żadne z pozostałych wyjątków, to opodatkowanie CIT Fundacji rodzinnej wystąpi dopiero w momencie dystrybucji świadczeń na rzecz beneficjentów lub mienia z rozwiązania Fundacji rodzinnej.

Dystrybucja z Fundacji rodzinnej będzie podlegać opodatkowaniu 15% stawką CIT od wartości świadczenia lub mienia, przy czym w przypadku mienia z rozwiązania Fundacji rodzinnej wartość tę będzie można pomniejszyć o wartość podatkową mienia wniesionego do Fundacji rodzinnej, zdefiniowaną w Ustawie[10].

Fundacja rodzinna a PIT. Niezależnie od powyższego, na etapie wypłaty świadczeń lub mienia na rzecz beneficjentów Fundacji rodzinnej może pojawić się również opodatkowanie PIT.

• podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)

Sposób opodatkowania beneficjentów uzależniony został od stopnia pokrewieństwa z fundatorem.

Jeżeli świadczenie od Fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem Fundacji rodzinnej uzyskiwane będą przez:

1. fundatora lub najbliższe mu osoby należące do tzw. zerowej grupy podatkowej – czyli przez małżonka fundatora, jego dzieci, wnuki i dalszych zstępnych, rodziców, dziadków i dalszych wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę – to przychody uzyskiwane z tego tytułu będą podlegały zwolnieniu z PIT,
2. pozostałe osoby, niewymienione w pkt a) – ich przychody będą opodatkowane 15% stawką PIT i będzie ich obowiązywało rozliczenie PIT fundacji rodzinnej[11].

Należy jednak pamiętać, iż w przypadku, gdy Fundacja rodzinna będzie miała więcej niż jednego fundatora lub gdy do Fundacji rodzinnej zostanie wniesione mienie przez inne podmioty niż fundator lub jego małżonek, zstępny, wstępny albo rodzeństwo, to zwolnienie z PIT przysługiwać będzie w części odpowiadającej proporcji wniesionego przez takiego fundatora mienia do Fundacji rodzinnej[12].

• Ordynacja podatkowa

Fundacja rodzinna będzie odpowiadać całym swoim majątkiem solidarnie z fundatorem za zaległości podatkowe tego fundatora powstałe przed ustanowieniem Fundacji rodzinnej. Odpowiedzialność ta będzie ograniczona do wysokości wniesionego. Jednak nie będzie odnosić się wyłącznie do zaległości podatkowych związanych z wnoszonym majątkiem, a będzie dotyczyć wszelkich zaległości podatkowych fundatora[13].

Fundacja rodzinna – wady i zalety

Z perspektywy prawa podatkowego instytucja Fundacji rodzinnej nie jest rozwiązaniem całkowicie pozbawionym wad. W tym zakresie można wskazać chociażby na:

• odmienne opodatkowanie beneficjentów Fundacji rodzinnych zakładanych przez jednego fundatora oraz zakładanych przez kilku fundatorów – celem zastosowania pełnego zwolnienia podatnicy mogą uciekać się do tworzenia odrębnych Fundacji rodzinnych, w których fundatorem i beneficjentami będą tylko osoby należące do tzw. zerowej grupy podatkowej;
• brak możliwości łączenia Fundacji rodzinnej z „estońskim” CIT – fundator i beneficjent nie mogą być wspólnikami spółki, która zamierza korzystać z „estońskiego” CIT;
• brak ułatwień dla przedsiębiorców przenoszących do Fundacji rodzinnej majątek z fundacji zagranicznych;
• brak sprecyzowanych zasad opodatkowania VAT Fundacji rodzinnej, co może skutkować wątpliwościami w zakresie statusu Fundacji rodzinnej jako podatnika VAT i prawa do odliczenia VAT.

Na pierwszy rzut oka rozliczenia podatkowe Fundacji rodzinnej wydają się być bardzo korzystnym rozwiązaniem, choć niepozbawionym wad i zagrożeń.

Nie można wykluczyć, że część podmiotów wykorzysta Fundację rodzinną jedynie z uwagi na wynikające z niej korzyści podatkowe, a nie stricte do planowania sukcesji rodzinnej, co oczywiście może wiązać się z ryzykiem zarzutu stosowania tej instytucji jako instrumentu optymalizacji podatkowej i próbą zastosowania przepisów przeciwdziałających unikaniu opodatkowania. Tego rodzaju sukcesja w firmie, w dalszej perspektywie może wymusić na ustawodawcy wprowadzenie rozwiązań ograniczających te korzyści, szczególnie jeżeli skala tych działań będzie duża.

Do jakich jednak celów sukcesja biznesu, a precyzyjniej, fundacja rodzinna zostanie faktycznie wykorzystana będzie zależeć przede wszystkim od samych podatników, ale także od doradców podatkowych, a konkretnie od tego, czy i w jakich okolicznościach będą rekomendować podatnikom to rozwiązanie.