Sukcesja biznesu – czyli jak zaplanować kontynuację biznesu rodzinnego

Artykuł autorstwa eksperta PKF (Agnieszka Chamera - Partner, Doradca Podatkowy), został opublikowany w 2017 roku w trzecim wydaniu magazynu "przedsiębiorcy@eu".

Blisko 30-letni okres wolnej gospodarki zaowocował powstaniem licznych biznesów rodzinnych. Dla wielu z nich był to też czas transformacji dokonanych w miarę rozwoju biznesu – wychodząc od działalności gospodarczej, poprzez różne formy spółek osobowych, aż do osiągnięcia formy spółki kapitałowej (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej).

Niezależnie, czy tego rodzaju transformacje miały miejsce w historii naszego biznesu, nieuchronnie nadchodzi moment, w którym w wielu biznesach rodzinnych musi nastąpić „przekazanie sterów”, bez względu na to, czy nastąpi to w ramach zmiany pokoleniowej i kontynuacji dorobku nestorów przez młodsze pokolenie dzieci lub nawet wnuków, czy też w roli kontynuatorów widzimy zaufanych i zaangażowanych pracowników firmy, którzy wejdą w rolę nowych menadżerów zarządzających (z lub bez jednoczesnego przejścia na właściciela biznesu), czy zdecydujemy się na znalezienie i sprzedaż biznesu nowemu inwestorowi.

Jak zaplanować proces sukcesji?

Najważniejsze dla zadbania o kontynuację i rozwój wypracowanego i stabilnego już biznesu rodzinnego (bez narażania właściciela i jego najbliższych na niepotrzebne stresy czy może nawet spory rodzinne) jest zadbanie o odpowiednio wczesne przemyślenie i zaplanowanie działań sukcesyjnych – i bynajmniej nie mam tu na myśli kwestii li tylko dziedziczenia (np. testamentowego).

Dobrze zaplanowany proces sukcesji to:

• analiza i wypracowanie rodzinnej decyzji dotyczącej tego, czy kontynuacja biznesu pozostaje w rękach rodzinnych, czy też idziemy w kierunku innych rozwiązań,
• wypracowanie optymalnej prawnie, podatkowo i finansowo ścieżki wprowadzenia następców, nie tylko na funkcje wspólników/właścicieli, ale też do samej organizacji,
• opracowanie „mapy drogowej” i harmonogramu dokonywania poszczególnych etapów sukcesji, obejmujących w szczególności:
  • przygotowanie następców i samej organizacji (dotychczasowych zespół) do dokonania planowanych zmian,
  • analiza sytuacji prawnej, majątkowej, podatkowej i finansowej biznesu dla zidentyfikowania szans i zagrożeń, jakie wiążą się z przekazaniem biznesu,
  • wdrożenie koniecznych zmian reorganizacyjnych biznesu (być może potrzebna będzie zmiana formy prawnej lub zmiana w zakresie organizacji wewnętrznej biznesu, inne),
  • dokonanie koniecznych czynności prawnych związanych z przeniesieniem biznesu.

Ukryty potencjał

Nasze wieloletnie doświadczenie w pracy z klientami, którzy stają przed decyzją o sukcesji biznesu pokazuje, że osoby te bardzo często nie zdają sobie sprawy z rzeczywistego potencjału, jaki drzemie w ich firmach. Mam tu na myśli nie tylko potencjał rozwojowy, ale również majątkowy wynikający np. z wypracowanego know-how, technologii, wypracowanych praw do własności przemysłowej, wartości wygenerowanej marki samej firmy, jak i jej produktów, który bardzo często nie ma odzwierciedlenia w księgach spółki. Nie tylko mają one wpływ na wartość samego biznesu (np. cenę przy decyzji o zbyciu firmy), ale również poprzez zaplanowanie i wdrożenie odpowiednich działań prawnych (uzasadnionych w danych okolicznościach) mogą przynieść efektywną korzyść finansową i podatkową zarówno dla samej firmy, jak i dla przyszłych właścicieli biznesu.

Trzeba też mieć świadomość tego, że nie każde powszechnie znane rozwiązanie typu darowizna przedsiębiorstwa dla osób prowadzących działalność gospodarczą, przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z o.o., darowizna udziałów/akcji czy darowizna ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej będzie najwłaściwsze i w danej sytuacji. Brak znajomości pełnego spectrum następstw prawnych czy podatkowych może niestety skutkować np. nieplanowanymi obciążeniami podatkowymi, utratą możliwości ujawnienia w księgach naszego biznesu pełnego obrazu wartości rynkowej majątku lub niekorzystnymi skutkami prawnymi i finansowymi w postaci zwrotu otrzymanej dotacji czy brakiem sukcesji generalnej (przejścia z mocy prawa) wszelkich praw i obowiązków związanych z biznesem. Planując takie działania, nie tylko trzeba mieć na względzie same skutki bezpośrednie podjętych kroków, ale również przewidzieć i pod tym kątem odpowiednio zaplanować skutki kolejnych działań podejmowanych np. już przez samych sukcesorów biznesu.

Zachować ciągłość

Tego rodzaju zmiany nie pozostają też bez wpływu na samo funkcjonowanie naszego biznesu jako organizacji oraz naszego kluczowego personelu i jego relacji z dotychczasowym właścicielem/zarządzającym i mogą mieć znaczenie dla relacji dotychczasowego właściciela z kluczowymi klientami. Proces sukcesji ma na celu zaplanowanie i płynne wdrożenie następców również w te obszary i relacje, z określeniem zakresu udziału naszego nestora/nestorów w działalności w zarówno okresie przejściowym, jak i bezpośrednio po dokonanej zmianie.

Mając więc na względzie nie tylko kwestie uregulowania majątkowych spraw rodzinnych, ale również wolę zachowania ciągłości istnienia i rozwoju biznesu rodzinnego, bardzo często stanowiącego dorobek życia i przedmiot chluby ich właściciela, warto działania te zaplanować odpowiednio wcześniej i z udziałem zaufanych doradców, którzy w sposób komplementarny pomogą rozpoznać sytuację i wskazać możliwe warianty działań z zarekomendowaniem tej drogi, która będzie najbardziej optymalna zarówno dla samego właściciela biznesu, jego następców, jak i samej firmy.