Stan klęski żywiołowej – co to oznacza?

Alert autorstwa eksperta PKF (Tomasz Bajger - Dział prawny).

W dniu 16 września 2024 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego na okres 30 dni*. Następnie Rada Ministrów w dniu 17 września rozszerzyła obszar stanu klęski żywiołowej o kolejne kilka powiatów należących do wcześniej wspomnianych województw.

Zgodnie z ustawą o stanie klęski żywiołowej, stan klęski żywiołowej jest wprowadzany, aby zapobiec skutkom i usunąć szkody wyrządzone przez katastrofy naturalne. Klęską żywiołową w rozumieniu ustawy jest katastrofa naturalna, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.

Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej ma ułatwić niesienie pomocy osobom dotkniętym skutkami powodzi i sprawniej usuwać jej skutki. 

Co to w praktyce oznacza dla mieszkańców terenów objętych tym stanem nadzwyczajnym?

Konstytucja oraz ustawa o stanie klęski żywiołowej przewidują, że w trakcie obowiązywania stanu klęski żywiołowej możliwe jest ograniczenie pewnych wolności oraz praw człowieka i obywatela. Ograniczenia te stosuje się do osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze objętym stanem klęski żywiołowej oraz odpowiednio do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze, na którym wprowadzono stan klęski żywiołowej.

Rada Ministrów na obszarze, na którym wprowadzono stan klęski żywiołowej i w czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej dopuściła stosowanie następujących ograniczeń:

1. obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;
2. nakazu ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;
3. nakazu lub zakazu przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
4. nakazu lub zakazu określonego sposobu przemieszczania się.

Dotychczas policja czy straż pożarna mogła jedynie apelować do rozsądku osób, które powinny się ewakuować – obecnie stosowanie powyższych nakazów lub zakazów jest obowiązkowe, a ich naruszenie stanowi wykroczenie zagrożone karą aresztu lub grzywny.

Do kiedy?

Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na okres maksymalnie 30 dni i właśnie z takiego – maksymalnego okresu obowiązywania tego stanu nadzwyczajnego – skorzystała Rada Ministrów. Przedłużenie stanu klęski żywiołowej jest możliwe, ale tylko na czas oznaczony i za zgodą Sejmu.

Odszkodowania

Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej zobowiązuje państwo do wypłaty odszkodowań za straty majątkowe wynikające z wprowadzanych ograniczeń. Ustawa o wyrównaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności oraz praw człowieka i obywatela, z dnia 22 listopada 2002 roku, przewiduje, iż każdemu, kto poniósł stratę majątkową w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego, służy roszczenie o odszkodowanie mające na celu wyrównanie poniesionych strat majątkowych. W celu uzyskania odszkodowania, należy złożyć pismo do właściwego wojewody, które powinno zawierać elementy wskazane w art. 4 ww. ustawy. Decyzję w sprawie odszkodowania wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce powstania straty majątkowej.

Wsparcie finansowe dla powodzian

Z informacji rządowych wynika, że została uruchomiona rezerwa rządowa na usuwanie skutków klęski żywiołowej w wysokości miliarda złotych.

Premier Donald Tusk poinformował także, że poszkodowani będą mogli liczyć łącznie na 10 tys. zł natychmiastowego, bezzwrotnego wsparcia doraźnego, z czego kwota 8 tys. zł stanowi zasiłek z tytułu pomocy społecznej, a kwota 2 tys. zł zasiłek powodziowy. Będzie też można wnioskować o 100 tys. zł na odbudowę mieszkań i o 200 tys. zł na odbudowę domów.

Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej pozwala ponadto na uruchomienie środków z unijnego mechanizmu RescUE – udzielana w jego ramach pomoc polega w szczególności na kierowaniu do działań wyspecjalizowanych i odpowiednio wyposażonych zespołów ratowniczych (modułów) oraz dostarczaniu pomocy rzeczowej i eksperckiej. 

* na podstawie art. 232 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. poz. 483, z 2001 r. poz. 319, z 2006 r. poz. 1471 oraz z 2009 r. poz. 946) oraz art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1897)