Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych - najważniejsze zmiany

Dnia 13 października 2022 r. wejdzie w życie ustawa z 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (tj. Dz.U. z 2022 poz. 807) (dalej: „Ustawa”, „Nowelizacja”) zmieniająca Kodeks spółek handlowych (dalej: „KSH”).

Jest to największa od 20 lat nowelizacja KSH, przewidująca zmiany zasad odpowiedzialności członków zarządu czy wprowadzenie do polskiego systemu prawnego tzw. prawa holdingowego, które ma w założeniu regulować relacje między spółką dominującą a jej spółką zależną czy spółkami zależnymi.

1. Prawo holdingowe

Prawo holdingowe jest formalnym uregulowaniem działań, jakie do tej pory w praktyce funkcjonowały i funkcjonują pomiędzy podmiotami powiązanymi kapitałowo lub osobowo. Dzięki zmianom dookreślone i doprecyzowane zostaną m.in. zasady odpowiedzialności organów spółek zależnych, zasady wydawania poleceń przez spółki dominujące czy sytuacja wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych.

Nowe uregulowania będą miały zastosowanie w stosunku do spółek kapitałowych, które nie są spółkami publicznymi, spółkami w likwidacji czy w upadłości. Z przedmiotowego rozwiązania nie będą mogły więc skorzystać spółki osobowe, nawet jeśli wraz z innym spółkami realizują wspólną strategię. Warunkiem uznania za grupę spółek będzie podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) spółki zależnej, stwierdzającej uczestnictwo w grupie spółek, a warunkiem korzystania z uprawnień będzie ujawnienie holdingu w rejestrze. 

Nowelizacja ma umożliwić spółce dominującej i spółkom zależnym kierowanie się wspólną strategią gospodarczą w celu realizacji interesu grupy. Spółka dominująca będzie mogła sprawować jednolite kierownictwo nad spółkami zależnymi m.in. poprzez wydawanie wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki zależnej. Spółka zależna będzie uprawniona do odmowy wykonania polecenia w przypadkach określonych w Ustawie.

Ustawodawca uregulował odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej stanowiąc, że ponosi ona odpowiedzialność na zasadzie winy za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia, i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu. Dodatkowo, spółka dominująca będzie odpowiedzialna za obniżenie wartości udziału wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, do którego dojdzie wskutek wykonania polecenia.

W ramach wzmocnienia pozycji spółki dominującej, Nowelizacja przewiduje również:

• uprawnienie rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi w zakresie realizacji interesu grupy spółek w tym m.in. do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki zależnej oraz do żądania wyjaśnień (w przypadku braku rady nadzorczej uprawnienia te przysługiwać będą zarządowi spółki dominującej);
• prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej (tzw. squeeze-out).

Ochrona wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych

W celu zrównoważenia szerokich uprawnień przyznanych spółce dominującej, Ustawa zapewnia wspólnikom (akcjonariuszom) mniejszościowym środki ochrony, do których można zaliczyć:

• obowiązek sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach umownych ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które to sprawozdanie obejmuje wskazanie wiążących poleceń wydawanych przez spółkę dominującą;
• prawo żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek;
• prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej (tzw. sell-out) na zasadach doprecyzowanych w Ustawie. Żądanie to może być zgłoszone raz w roku.

Odnosząc się do kwestii wiążących poleceń, Nowelizacja umożliwia wprowadzenie do umowy (statutu) spółki zależnej dodatkowych przesłanek odmowy wykonania wiążącego polecenia, jednakże, co należy podkreślić, skuteczność takiej uchwały zależy od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów (akcji) wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej, którzy nie zgadzają się na przedmiotową zmianę.

Nowe zasady odpowiedzialności członków organów spółek pozostających w grupie spółek

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami członkowie zarządów spółek kapitałowych odpowiadają wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponoszą winy. Jak już zaznaczono Nowelizacja KSH przewiduje uprawnienie spółki dominującej do wydawania tzw. wiążących poleceń, wystąpiła więc konieczność uregulowania odpowiedzialności członków organów w związku z wykonaniem polecenia. Zgodnie z art. 21⁵ KSH członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Warunkiem zastosowania tego przepisu jest ujawnienie holdingu w rejestrze przedsiębiorców spółki zależnej. Warto wskazać, że zwolnienie z odpowiedzialności dotyczyć będzie także członków organów spółki dominującej, jeśli działają oni w interesie grupy spółek.

Powyższe wyłączenie odpowiedzialności nie będzie miało jednak zastosowania w każdym przypadku. Członkowie organów spółki zależnej będą ponosić odpowiedzialność m.in. w sytuacji zastosowania się do tzw. nieformalnego polecenia (niespełniającego przesłanek określonych w KSH) czy w sytuacji, gdy realizacji wiążącego polecenia, gdy zgodnie z przepisami zachodziły przesłanki do odmowy jego wykonania.

Należy jednakże pamiętać, że art. 21⁵ KSH nie chroni przed ponoszeniem odpowiedzialności karnej czy administracyjnej przez członków organów, którzy działali twierdząc, że wykonują wiążące polecenie.

2. Zasada biznesowej oceny sytuacji - nowa zasada odpowiedzialności członków zarządu

Nowelizacja wprowadza również zasadę biznesowej oceny sytuacji („Business Judgement Rule”). To odzwierciedlenie tego, co do tej pory wybrzmiewa z orzecznictwa sądowego w kontekście rozstrzygnięć dot. odpowiedzialności członków zarządu. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie będzie ponosił odpowiedzialności za swoje działania, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działać będzie w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny, nawet jeśli działania te okażą się szkodliwe dla spółki.

3. Szersze obowiązki i kompetencje rady nadzorczej

Nowelizacja przyznaje radzie nadzorczej (a także komisji rewizyjnej w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i radzie dyrektorów w prostej spółce akcyjnej) dodatkowe uprawnienia, które mają zapewnić jej skuteczniejsze sprawowanie nadzoru, zwłaszcza w ramach grupy spółek.

Nowe przepisy doprecyzowują m.in. kompetencje rady w zakresie badania ksiąg i dokumentów spółki oraz zobowiązują zarząd do niezwłocznego przekazywania dokumentów żądanych przez radę nadzorczą. Dodatkowo, na biegłego rewidenta nałożono obowiązek uczestnictwa w posiedzeniu rady, którego tematem jest ocena sprawozdań finansowych.

Rada Nadzorcza zyskała również uprawnienie do ustanawiania doraźnych lub stałych komitetów, składających się z członków rady, a także do zatrudniania doradców w celu zbadania spraw dotyczących spółki lub jej majątku.

Co istotne, za niewykonywanie obowiązków informacyjnych wobec rady nadzorczej lub doradcy rady nadzorczej grozi odpowiedzialność karna.

Prosimy o kontakt, jeżeli potrzebują Państwo profesjonalnego doradztwa prawnego z zakresu prawa spółek handlowych.

Pliki do pobrania

• PKF Alert - Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych - najważniejsze zmiany.pdf [PDF]