Nowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie płatności gotówkowych

Na fali ogólnego odchodzenia od płatności gotówkowych (np. intensywna kampania Programu Polska Bezgotówkowa promująca wśród przedsiębiorców płatności bezgotówkowe) z inicjatywy Prezesa NBP i Prezydenta RP została uchwalona nowelizacja ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (t.j. Dz. U. z 2020 poz. 794 ze zm.), która przeciwdziała eliminowaniu płatności gotówkowych, wprowadzając ograniczenia autonomii woli stron w zakresie kształtowania sposobu zapłaty m.in. obowiązek przyjmowania od konsumenta zapłaty gotówką. Problem z przyjmowaniem płatności gotówkowych uwypuklił się podczas pandemii COVID-19, co wpłynęło na podjęcie prac legislacyjnych w maju 2021 r. Tym samym prawodawca zdecydował się na ingerencję w bezgotówkowe modele biznesowe, które korzystały z ustawowego luzu regulacyjnego. Do tej pory nie istniały bowiem przepisy, które nakładałyby obowiązek przyjmowania gotówki przez przedsiębiorców, choć art. 32 ustawy o NBP stanowił, że znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi. W toku prac Senatu zostały wprowadzone poprawki do projektu ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych doprecyzowujące katalog wyjątków oraz wydłużające okres vacatio legis z 30 dni do 3 miesięcy. Ostatecznie Sejm zdecydował, że ustawa wejdzie w życie po 30 dniach od ogłoszenia. Ustawa z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych została podpisana przez Prezydenta w dniu 28 września 2021 r., a opublikowana w dniu 5 października 2021 r. pod poz. 1814.

Przechodząc do szczegółów w ustawie o usługach płatniczych dodano artykuł 59ea ust. 1 stanowiący, iż akceptant nie może uzależniać zawarcia z konsumentem umowy o świadczenie usługi lub umowy sprzedaży towaru od dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej ani odmówić przyjęcia zapłaty od konsumenta znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP.

Lektura powyższego fragmentu wskazuje, że na obrót gospodarczy dwustronnie profesjonalny nowelizacja nie ma wpływu, ponieważ od strony podmiotowej nowy obowiązek dotyczył będzie jedynie umów zawieranych z konsumentami.

Od generalnej zasady ustawodawca wprowadził cztery wyjątki odnoszące się do następujących sytuacji:

1. do działalności prowadzonej w sieci Internet,
2. w miejscu prowadzenia działalności bez obecności stron,
3. w trakcie imprezy masowej w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2019 poz. 2171), jeżeli zamieszczono stosowną informację w regulaminie tej imprezy,
4. do jednorazowej transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, której wartość  jest równa przeciętnemu  wynagrodzeniu w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanemu przez Prezesa GUS albo większa od niego.

Pierwsze kryterium tj. działalność prowadzona przez Internet pozostaje nadal niejednoznaczne. Poprawka senacka dokonująca zmiany z „działalności prowadzonej w sieci Internet” na „umów zawieranych w sieci Internet”, która została odrzucona, nie rozwiązywała tego problemu interpretacyjnego. Pogłębia go również brak definicji legalnej sieci Internet w polskim systemie prawa. Ustawa z dnia 18 lipca 2012 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz.U. z 2020 poz. 344) odwołuje się do pojęć zawartych w ustawie z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz. U z 2021, poz. 576 ze zm.), które poprzestaje na definicji sieci telekomunikacyjnej. Przypomnieć należy, że ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (t.j. Dz.U. z 2020, poz. 287 ze  zm.) reguluje obowiązki przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem w zależności od sposobu jej zawarcia. Inaczej one zostały ukształtowane dla umów zawieranych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, jak i w umowach spoza tej kategorii. Ustawa nowelizująca ustawę o usługach płatniczych ogranicza się z kolei do działalności prowadzonej tylko w sieci Internet. Kryterium to jest zdecydowanie węższe niż umowy zawierane na odległość, gdyż do zawarcia umowy z konsumentem wymaga się użycia sieci Internet. Przykładowo w tym kontekście nowelizacja nie wpłynie na sposób zapłaty względem umów zawieranych przez telefon, a więc bez użycia sieci Internet. W konsekwencji pozostawienie pierwotnej redakcji art. 59ea ust. 2 pkt 1 ustawy o usługach płatniczych generować będzie sytuacje problematyczne dla przedsiębiorców, których model sprzedażowy był zbudowany jednolicie w oparciu o utrwaloną systematykę wynikającą z przepisów ustawy o prawach konsumenta. 

Dopełnieniem obowiązku przyjmowania zapłaty w formie gotówkowej jest zakaz nakładania i pobierania opłat z tytułu przyjmowania zapłaty znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP oraz jednoczesny zakaz różnicowania ceny w zależności od formy zapłaty – art. 59ea ust. 3 ustawy o usługach płatniczych.

Należy zwrócić uwagę, że przepis art. 383¹ Kodeksu cywilnego stanowi, iż przedsiębiorca nie może żądać od konsumenta opłaty za skorzystanie z określonego sposobu zapłaty przewyższającej poniesione przez przedsiębiorcę koszty w związku z tym sposobem zapłaty. Dodawany w ustawie o usługach płatniczych art. 59ea ust. 3 jest odpowiednikiem zakazu pobierania dodatkowych opłat za korzystanie z instrumentów płatniczych w związku z dokonaniem płatności (tzw. surcharge), przy czym ustawodawca przyjmuje, że zakaz ten nie narusza art. 37a ust. 2 ustawy o usługach płatniczych, gdyż nadal będzie możliwe różnicowanie opłat  w zależności od rodzaju instrumentu płatniczego użytego do płatności bezgotówkowej. Tym samym oznacza to, że ustawodawca zdecydował się na zakazanie różnicowania ceny za towar lub wynagrodzenia za usługę z tego tylko powodu, że będzie to gotówka. Celem regulacji jest ochrona konsumentów przed dodatkowymi kosztami w razie, gdy zdecydują się na płatność gotówką.

Uchwalona nowelizacja stawia przedsiębiorców przed koniecznością przeglądu przyjętych rozwiązań przez pryzmat ustawowych wyłączeń oraz wprowadzenia stosownych modyfikacji algorytmów i regulacji, w tym regulaminów, nie tylko w zakresie dookreślenia zasad zapłaty w zależności od sytuacji, w której dochodzi do zawarcia umowy – np. czy umowa jest następstwem działalności prowadzonej w sieci Internet albo czy wartość jednorazowej transakcji, bez względu na liczbę płatności, jest poniżej wartości progowej - ale również w aspekcie polityki cenowej i stosowanych opłat, jeśli chodzi o formy płatności.

Pliki do pobrania

• PKF Alert - Nowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie płatności gotówkowych.pdf [PDF]