Nowa specustawa ułatwi zatrudnianie obywateli Ukrainy

I. Główne założenia

W związku z trwającym konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, Rada Ministrów przyjęła w dniu 7 marca 2022 r. projekt specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (dalej „Projekt ustawy” lub „Projekt”). 8 marca 2022 r. odbyły się pierwsze prace nad Projektem w komisjach sejmowych.

Nowe przepisy mają stanowić doraźną podstawę prawną legalizacji pobytu cudzoziemców, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju. Projekt ustawy ma także umożliwić obywatelom Ukrainy swobodniejszy dostęp do polskiego rynku pracy oraz świadczeń socjalnych.

Projekt ustawy określa:

1. szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2. szczególne zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3. pomoc udzielaną przez wojewodów, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty obywatelom Ukrainy;
4. utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy;
5. niektóre uprawnienia obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny;
6. szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz wydanych im przez polskie organy dokumentów dotyczących uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7. niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy;
8. szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci oraz uczniów będących obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie;
9. szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy.

Projektowana ustawa ma być ustawą szczególną, istniejącą obok obowiązujących aktów prawnych w obszarze migracji i azylu, w szczególności ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o cudzoziemcach”, oraz ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1108) zwanej dalej „ustawą o udzielaniu cudzoziemcom ochrony”.

II. Legalny pobyt przez 18 miesięcy i przyznany PESEL

Projekt ustawy w art. 2 ust. 1 zakłada, że każdy obywatel Ukrainy, który po dniu 24 lutego 2022 r. wjechał legalnie na terytorium Polski i jednocześnie deklaruje zamiar pozostania w Polsce, uzyska legalność pobytu przez okres 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Ponadto wyjazd na okres do 1 miesiąca z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie pozbawi obywatela Ukrainy uprawnienia do legalnego pobytu w świetle powyższego przepisu.

Należy zaznaczyć, że powyższych rozwiązań dotyczących uznania pobytu za legalny nie będzie stosować się do obywateli Ukrainy:

1. posiadających:

1. zezwolenie na pobyt stały,
2. zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
3. zezwolenie na pobyt czasowy,
4. status uchodźcy,
5. ochronę uzupełniającą,
6. zgodę na pobyt tolerowany;

2. którzy:

1. złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone albo,
2. zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Rzeczypospolitej Polskiej.

W projekcie ustawy przewidziano także upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, daty stanowiącej ostatni dzień okresu, w którym legalny wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy, będzie skutkował uznaniem, że jego pobyt jest legalny według zasad powyżej opisanych. Wydając takie rozporządzenie, Rada Ministrów będzie brała pod uwagę liczbę cudzoziemców napływających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sytuację ludności cywilnej i perspektywy zakończenia działań wojennych na terytorium Ukrainy oraz względy obronności, bezpieczeństwa państwa oraz względy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Ponadto regulacje projektu ustawy zakładają nadanie obywatelom Ukrainy przybyłych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi na terytorium Ukrainy numeru PESEL, który pozwoli na realizację szeregu usług publicznych w tym prowadzenia działalności gospodarczej. W tym celu w projekcie ustawy proponuje się specjalny tryb uzyskania numeru PESEL - na wniosek zawierający katalog podstawowych danych. Co istotne z założenia ma to być odformalizowana procedura umożliwiająca uzyskanie numeru PESEL bez konieczności wykazywania podstawy prawnej dla jego posiadania. Wzór takiego wniosku ma zostać ogłoszony w Biuletynie Informacji Publicznej ministra właściwego do spraw informatyzacji. Do wniosku będzie dołączana fotografia osoby, której numer PESEL jest nadawany i zostaną pobrane jej odciski palców.

III. Ułatwienia w zatrudnianiu

Projekt ustawy zgodnie z założeniami przyjętymi przez Radę Ministrów uprawnia obywateli Ukrainy do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pod warunkiem, że ich pobyt został uznany za legalny w myśl projektowanej ustawy (art. 2 ust. 1) albo dotychczasowych przepisów prawa.

Ponadto, aby skorzystać z powyższego rozwiązania, zgodnie z przedłożonym Sejmowi sprawozdaniem komisji sejmowej (druk nr 2077 na stronie internetowej prac legislacyjnych Sejmu), wystarczy, aby podmiot powierzający wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy, w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy, powiadomił powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu
o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi. Powiadomienie następuje za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl.

Niewypełnienie choćby jednego z powyższych dwóch warunków oznacza brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę.

We wspomnianym powiadomieniu, podmiot powierzający wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy przekazuje:

1. informacje dotyczące podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy:

1. nazwę albo imię (imiona) i nazwisko,
2. adres siedziby albo miejsca zamieszkania,
3. numer telefonu lub adres poczty elektronicznej o charakterze służbowym,
4. numer identyfikacyjny NIP i REGON – w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą albo numer PESEL – w przypadku osoby fizycznej,
5. numer wpisu do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia – w przypadku podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy, który prowadzi agencję zatrudnienia świadczącą usługi pracy tymczasowej,
6. symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą obywateli Ukrainy;

2. dane osobowe obywatela Ukrainy:

1. imię (imiona) i nazwisko,
2. datę urodzenia,
3. płeć,
4. obywatelstwo,
5. rodzaj, numer i serię dokumentu podróży lub innego dokumentu stwierdzającego lub pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo, w którym wydano ten dokument,
6. numer PESEL – o ile został nadany;

3. rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy;
4. stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy;
5. miejsce wykonywanej pracy.

Projekt ustawy nadaje ministrowi pracy upoważnienie do określania, w drodze rozporządzenia, liczby obywateli Ukrainy, których podmiot powierzający wykonywanie pracy może zatrudnić. Liczba ta ma być ustalana w stosunku do liczby wszystkich osób, którym ten podmiot powierza wykonywanie pracy, kierując się względami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochroną lokalnych rynków pracy oraz zasadą komplementarności zatrudnienia cudzoziemców w stosunku do obywateli polskich.

W omawianym projekcie ustawy także przewidziano umożliwienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na zasadach obowiązujących obywateli polskich przez obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Legalność pobytu będzie badana w świetle niniejszej specustawy (m.in. na podstawie art. 2, art. 35 oraz art. 39 – czyli pobyt legalny, zezwolenie na pobyt czasowy, wydłużona wiza) lub na podstawie ustawy o cudzoziemcach.

Uprawnienie do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej będzie uzależnione od dokonania wcześniejszej rejestracji obywatela Ukrainy w rejestrze PESEL, w celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Istotne jest także, że w przypadku utraty prawa do legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przedsiębiorca – obywatel Ukrainy zostanie wykreślony z CEIDG na zasadach ogólnych.

IV. Ułatwienia w uzyskaniu zezwolenia na pobyt czasowy

Projekt ustawy reguluje kwestię dalszej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy pod warunkiem, że jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub był uznawany za legalny w myśl wskazywanego wcześniej art. 2 ust. 1. Takiemu obywatelowi Ukrainy będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy na jego wniosek, jednorazowo na okres 3 lat licząc począwszy od dnia wydania decyzji. Obywatel Ukrainy będzie miał prawo do złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy nie wcześniej niż przed upływem 9 miesięcy od dnia legalnego wjazdu do Polski i nie później niż w okresie 18 miesięcy od tej daty. Zgodnie z projektowanymi regulacjami prawnymi zezwolenia na pobyt czasowy będzie udzielał wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy w dniu złożenia wniosku.

Nowotworzone przepisy stanowią, iż podstawą udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy oraz odmowy udzielenia ww. zezwolenia będą tylko przesłanki uregulowane w specustawie. Projekt ustawy zakłada, iż zezwolenie na pobyt czasowy nie będzie wydawane albo będzie cofane w sytuacji, kiedy wymagać będą tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub obowiązuje wpis danych obywatela Ukrainy do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany oraz w przypadku, gdy wniosek został złożony z uchybieniem terminu. Tak określone warunki są znacznym uproszczeniem w stosunku do wymagań narzuconych w ustawie o cudzoziemcach.

Podkreślić należy, że obywatel Ukrainy, któremu udzielono opisane wyżej zezwolenie na pobyt czasowy, będzie uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

V. Vacatio legis

Projekt ustawy w zakresie omawianym powyżej ma wejść w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 24 lutego 2022 r. Celem ustawy jest bowiem uregulowanie niektórych spraw, w tym wprowadzenia ułatwień w zatrudnianiu obywateli Ukrainy, w związku z masowym napływem cudzoziemców bezpośrednio z terytorium Ukrainy.