Niezależny audytor jako strażnik interesów akcjonariuszy i gwarancji ich bezpieczeństwa

Artykuł autorstwa eksperta PKF (Mariusz Kuciński) został opublikowany na www.pkfpolska.pl w dniu 8 października 2009 r.

W funkcjonującym obecnie modelu prowadzenia biznesu coraz częściej inwestorzy nie uczestniczą w bieżącym zarządzaniu jednostkami, w których posiadają ulokowane aktywa finansowe. Reprezentacją inwestorów jest rada nadzorcza, która w ich imieniu sprawuje nadzór nad działalnością Spółek. Taki model, można zaryzykować stwierdzenie, sprawdza się w przypadku jednostek o niezbyt rozproszonym akcjonariacie. Nieco inaczej w praktyce przedstawia się sytuacja w spółkach o dużym rozdrobnieniu akcjonariuszy, gdzie drobni inwestorzy przeważnie nie mają tak pełnego dostępu do szczegółowych informacji. Audytor jako swego rodzaju notariusz w obrocie gospodarczym, który dba o rzetelność rachunkowości prowadzonej przez badaną jednostkę jest partnerem wspierającym radę nadzorczą, aby w interesie akcjonariuszy zrealizować weryfikację przygotowanego przez Zarząd sprawozdania finansowego. Wpływa to na fakt, iż poprzez realizację tego celu Audytor stoi w naturalny sposób po jednej stronie barykady z inwestorami.

Z założenia zarząd jednostki ma zdecydowanie lepszy i szybszy dostęp do informacji o prowadzonym przez siebie biznesie. Poza tym to właśnie Zarząd jest organem odpowiedzialnym za przygotowanie prawidłowego sprawozdania finansowego, które powinno rzetelnie i jasno oddawać sytuację majątkową i finansową spółki. To z pozoru proste stwierdzenie „rzetelnie i jasno oddawać sytuację majątkową i finansową spółki„ nabiera w dzisiejszych czasach bardzo szerokiego znaczenia, za którego potwierdzenie (atestację) odpowiedzialny jest audytor.

Dlaczego wyrażenie przez audytora opinii o prawidłowości i rzetelności sprawozdania finansowego jest dla niego tak skomplikowane i istotne dla inwestorów? Odpowiedź na to pytanie wymaga przedstawienia mnogości zagadnień które są związane ze sporządzeniem rzetelnej informacji finansowej dla inwestorów.

Ewolucja dziedziny nauki jaką jest rachunkowość oraz rozwój rynków, który nastąpił szczególnie w ostatnich dekadach spowodował, że w całej historii nie występowało tak wiele pozycji sprawozdania, których wycena zależna jest od szacunków i wyceny w wartości rynkowej lub godziwej czyli tak naprawdę od przyszłych zdarzeń gospodarczych. Przykłady takich składników aktywów czy pasywów można znaleźć w każdej pozycji bilansu poczynając od wartości niematerialnych i prawnych (np. znaki firmowe, posiadane licencje itp.) poprzez aktywa trwałe (np. nieruchomości inwestycyjne, inwestycje w innych jednostkach itp.) a skończywszy na aktywach obrotowych i zobowiązaniach (papiery wartościowe, obligacje, instrumenty finansowe, leasing itp.). Niezwykle istotną kwestią związaną z wyceną aktywów i pasywów są właściwe ustalenia czy nie występują przesłanki świadczące o możliwości utraty wartości przez aktywa czyli czy nie jest konieczne oszacowanie, czy cena sprzedaży na dzień bilansowy nie jest niższa od wartości bilansowych; w takiej okoliczności należy dokonać odpisu aktualizującego wartość. W przypadku, gdy ustawa zezwala na zastosowanie do wyceny wartości godziwej istotnym elementem oceny jest prawidłowość jej ustalenia: wartość taka może być ustalona w oparciu o ceny z aktywnego rynku, ale także w oparciu o inne modele np. zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF), metodą porównawczą (mnożnikową) czy też metodami majątkowymi. W takim przypadku szczególnej uwagi wymagają kwestie: właściwego doboru zastosowanej metody wyceny (niekiedy dla określenia wartości godziwej danego składnika w określonym przypadku w zależności od okoliczności właściwe będą inne metody wyceny) oraz prawidłowość zastosowanej konkretnej metody wyceny tj. np. konstrukcja i metodologia modelu ekonometrycznego, aktualność założeń mikro i makroekonomicznych, w szczególności zakładane poziomy wzrostu i wartość przyjętych stóp dyskontowych.

Niezwykle istotną kwestią jest ocena możliwości kontynuacji działalności. Oświadczenie w tym zakresie zobowiązany jest złożyć zarząd spółki uwzględniając wszystkie znane mu informacje. Audytor aby potwierdzić zasadność takiego oświadczenia musi wyjść poza samo badanie ksiąg i przeanalizować zarówno wszelkie procesy zachodzące wewnątrz firmy, jej organizację jak również bezpośrednie otoczenie biznesowe. Należy wziąć pod uwagę m.in. takie kwestie jak posiadane technologie (czy np. ze względów formalnych – ochrona środowiska lub inne uregulowania – będą mogły być wykorzystane), ewentualne ryzyko podrożenia kosztu kapitału, czy też trudności z jego pozyskaniem, co może być wynikiem bieżącej sytuacji na rynkach finansowych lub sytuacji w jakiej znajdzie się jednostka (np. raiting branży w której działa jednostka, czym kierują się instytucje finansowe). Utrata obecnych źródeł finansowania początkowo spowodować może zmniejszenie płynności, a w konsekwencji doprowadzić nawet do bankructwa. Specjalnej uwagi wymagać więc będzie ocena ryzyka obciążającego spółkę oraz przyjętych przez zarząd zasad zarządzania tym ryzykiem, a także odniesienie się do ich wpływu na przewidywaną sytuację finansową jednostki.

Innym istotnym elementem oceny sprawozdania jest kompletność ujawnionych zobowiązań, rezerw i zobowiązań warunkowych (np. wartość oraz ryzyko ewentualnej wymagalności udzielonych przez spółkę poręczeń). Niezbędna jest też ocena terminu wymagalności zobowiązań, możliwości rolowania kredytów obrotowych bądź też dywersyfikacji w krótkim okresie czasu źródeł finansowania.

Oceny wymaga też zasadność rozpoczętych inwestycji w poprzednich okresach, pod kątem ich obecnej zasadności, możliwości kontynuacji (czy jednostka posiada potencjał wystarczający na ich finalizację) i osiągnięcia zamierzonej stopy zwrotu.

Prawidłowe przedstawienie wskazanych powyżej, niezwykle kluczowych dla inwestorów zagadnień, w sprawozdaniach finansowych może być zagrożone m.in. poprzez: błąd, celowe nadużycie, celowy brak ciągłości stosowanych zasad rachunkowości, stosowanie tzw. kreatywnej rachunkowości. Katalog ten jak widać jest bardzo szeroki, bardzo wielorakie są również możliwości wystąpienia nieprawidłowości w obrębie wskazanych powyżej zagrożeń. Granice pomiędzy poszczególnymi formami i możliwościami zniekształcenia informacji niekiedy są niezwykle trudne do uchwycenia.

Rzetelna rewizja sprawozdań finansowych poprzez zabezpieczenie wiarygodność informacji finansowej dla akcjonariuszy przyczynia się do wzrostu zaufania i wzrostu efektywności rynków.

Innymi obszarami niezwykle istotnej roli audytora, jako w znacznej mierze gwaranta dla inwestorów, są usługi wynikające z KSH oraz usługi świadczone w związku z procesami przejęć i połączeń. We wszystkich tych przypadkach chodzi o maksymalne zabezpieczenie inwestora przed ryzykiem wynikającym z niewłaściwego oszacowania wartości wkładu, pakietów akcji oraz innych składników majątku.

W związku z uregulowaniami KSH szereg procesów wymaga atestacji pewnych informacji przez biegłego rewidenta. Audytor zabezpiecza m.in. interesy inwestorów wyrażając opinie w zakresie: wartości wkładu niepieniężnego w przypadku spółki akcyjnej, ustalenia parytetu wymiany w ramach procesu połączenia lub podziału oraz w procesie przekształceń Spółek.

Praktyka i pragmatyka wpłynęła na fakt, że standardem stała się asysta audytora podczas procesów przejęć polegająca na realizacji due diligence w obszarze finansowym oraz podatkowym. Z uwagi na fakt, iż analiza informacji finansowych w wielu przypadkach jest podstawą decyzji inwestycyjnych (ewentualnego zaangażowania się w dany projekt) wiarygodność  analizowanych danych jest dla inwestorów niezwykle istotna. Realizacja tego typu usługi pozwala na zmniejszenie ryzyka wypływu środków finansowych w związku np. ze spłatą nie ujawnionych zobowiązań czy utratą wartości aktywów, która nie była prawidłowo oszacowana i ujawniona w przedstawianych informacjach finansowych.

Celem mojego wystąpienia na Forum Relacji Inwestorskich jest zwrócenie uwagi na niezwykle istotną, często niedocenianą, rolę audytora jako tego, kto dba o wiarygodność publikowanych danych. Jest to szczególnie istotne w przypadku gdy informacje te dotyczą Spółek notowanych na Giełdzie lub które ubiegają się o dopuszczenie do publicznego obrotu. W tym przypadku sprawozdania finansowe nie są przeznaczone jedynie dla zarządów czy rad nadzorczych (które przeważnie dysponują pełniejszą wiedzą) ale szczególnie dla rzeszy inwestorów, którzy analizując publikowane informacje powinni mieć pewność, że różnego rodzaju sygnały z nich wynikające są właściwe oraz przejrzystość, porównywalność i rzetelność danych jest zachowana. Chciałbym również podkreślić, że audytor w dzisiejszych uwarunkowaniach, który ma do czynienia ze sprawozdaniami finansowymi jednostek realizujących rozwinięty biznes z wykorzystaniem dostępnych na rynku instrumentów, to nie tylko księgowy, ale również, a może przede wszystkim specjalista w zakresie analiz, finansów, organizacji i zarządzania oraz controlingu - jakże inaczej ocenić chociażby prawidłowość wyceny oszacowanej metodą DCF, ryzyka obciążające spółką i ich wpływ na jej sytuację czy ryzyko utraty zdolności do kontynuowania jednostki.

Reasumując należy podkreślić, że usługi biegłych rewidentów, mają na celu minimalizację ryzyka i ochronę interesów inwestorów, którzy są głównymi adresatami wydawanych opinii.