Można poprawić strukturę bilansu

Każda z jednostek funkcjonujących w obrocie gospodarczym, może znaleźć się w sytuacji, w której chwilowo będzie miała problemy ze spłatą swoich wierzytelności względem kontrahentów. W takiej sytuacji, jednym z odpowiednich rozwiązań może być przekształcenie przysługującego wierzycielowi zobowiązania na udziały lub akcje w podwyższonym przez spółkę kapitale zakładowym. Taka konwersja wierzytelności w zamian za objęcie nowych udziałów lub akcji jednostki jest jedną z form jej wygaszenia.

Dwie opcje

Przepisy Kodeksu spółek handlowych (zwanym dalej Ksh) dopuszczają możliwość "bezgotówkowego" podwyższenia kapitału zakładowego spółki, które może być dokonane w następującej formie:

• poprzez objęcie przez wierzyciela udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w zamian za wkład niepieniężny w postaci jego wierzytelności wobec spółki – powstaje przy tym roszczenie spółki wobec tego podmiotu o wniesienie wkładu niepieniężnego w postaci jego wierzytelności. Wspólnik musi wnieść wierzytelność tytułem aportu, dokonując jej cesji na rzecz spółki, co jednocześnie doprowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, którego przedmiot stanowiła ta wierzytelność (wierzytelność zostaje bowiem nabyta przez dłużnika),
• poprzez objęcie przez wierzyciela udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w zamian za wkład pieniężny - powstaje wówczas roszczenie spółki wobec tego podmiotu o wniesienie wkładu pieniężnego, tj. wniesienie środków pieniężnych. Na podstawie umowy między wspólnikiem i spółką możliwe jest wówczas wzajemne potrącenie istniejących wierzytelności pieniężnych. Wierzytelność wspólnika wobec spółki nie stanowi w takiej sytuacji przedmiotu aportu, a jedynie służy realizacji wierzytelności spółki wobec wspólnika z tytułu objęcia udziałów.

O możliwości potrącenia wzajemnych wierzytelności mówią przepisy art. 14 § 4 Ksh., zgodnie z którymi, co prawda wspólnik nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki kapitałowej z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów. Jednak nie wyłącza to potrącenia umownego.

Formę konwersji wierzytelności przysługującej wspólnikowi wobec spółki na udziały bądź akcje w postaci wkładu pieniężnego czy niepieniężnego, określa treść uchwały o podwyższeniu przed jednostkę kapitału zakładowego. (o czym traktuje m.in. stanowisko wyrażone przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 grudnia 2004 r., sygn. akt FSK 1408/04.

Wartym zaznaczenia jest fakt, iż powyższe formy przekształcenia wywołują odrębne skutki cywilnoprawne.

W przypadku wniesienia wierzytelności aportem zastosować należy odpowiednie przepisy kodeksu spółek handlowych dotyczące wkładów niepieniężnych. Odmiennie natomiast przedstawia się forma potrącenia, gdzie należy zastosować odpowiednie zapisy kodeksu cywilnego. Wybór pierwszego lub też drugiego rozwiązania będzie determinowany sytuacją, w której znajduje się spółka dokonująca podwyższenia kapitału zakładowego.

Uwaga

Pamiętać należy o tym, że konwertowana wierzytelność powinna w momencie dokonywania umownego potrącenia przede wszystkim istnieć, dlatego też przedmiotem konwersji nie mogą być inne tytułyu długu spółki, np. z tytułu dywidendy. Ponadto winna ona być niesporna, wymagalna oraz nie powinna być także obciążona prawami osób trzecich, np. zastawem.

W niniejszym opracowaniu skupimy się jedynie na rachunkowym ujęciu konwersji zobowiązań lub pożyczki na kapitał zakładowy.

Jak wycenić

W tym celu uwzględnić należy postanowienia zawarte w art. 36 ust. 2c ustawy o rachunkowości (dalej UoR), zgodnie z którymi:

• kapitały (fundusze) własne powstałe z zamiany dłużnych papierów wartościowych, zobowiązań i pożyczek na udziały wykazuje się w wartości nominalnej tych papierów wartościowych, dodatkowo w przypadku zobowiązań i pożyczek, po uwzględnieniu niezamortyzowanego dyskonta lub premii, odsetek naliczonych i niezapłaconych do dnia zamiany, które nie będą wypłacone, niezrealizowanych różnic kursowych oraz skapitalizowanych kosztów emisji,
• jeżeli dłużne papiery wartościowe, zobowiązania i pożyczki są wyrażone w walucie obcej, to na dzień zamiany stosuje się do nich przepisy art. 30. UoR.

Krok pierwszy

Jak już zostało wspomniane, celem dokonania takiego zabiegu na pozycjach pasywów Spółki, konieczne jest podjęcie uchwały Zgromadzenia Wspólników (w przypadku spółki z o.o.) lub Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (dla spółki akcyjnej) dotyczącej podwyższenia wartości kapitału zakładowego oraz potrącenia wierzytelności w formie zobowiązania lub innego jej tytułu.

Krok drugi

Ponadto, rodzi to konieczność dokonania zmiany w umowie lub statucie Spółki w formie zapisów dotyczących kapitału zakładowego oraz to na jaką ilość udziałów (lub serii akcji) i w jakiej wartości nominalnej się on dzieli.

Krok trzeci

Następnie, podwyższenie kapitału zakładowego powinno zostać zarejestrowane w sądzie rejestrowym. Zaksięgowanie podwyższenia dokonać można w momencie uzyskania wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, ale do dnia uprawomocnienia się decyzji, wartość podwyższenia można zaewidencjonować w pozycji należne wpłaty na kapitał zakładowy, a w przypadku braku rejestracji na dzień bilansowy – na kapitale własnym jednostki.

Zapisy w księgach rachunkowych związane z konwersją zobowiązania lub pożyczki na udziały w spółce mogą wyglądać następująco:

1. Zarachowanie odsetek umownych (o ile od zobowiązania zostały naliczone):

a) Wn konto 75-1 "Koszty finansowe",
b) Ma konto 24 "Pozostałe rozrachunki" – w przypadku pożyczki,
c) Ma konto 20 "Zobowiązania wobec jednostek pozostałych lub jednostek powiązanych" – w przypadku zobowiązania,

2. Przeksięgowanie zobowiązania (lub zobowiązania wynikającego z pożyczki) wraz z naliczonymi odsetkami – pod datą podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego w formie konwersji wierzytelności:

a) Wn konto 24 "Pozostałe rozrachunki z tytułu udzielonych pożyczek”,
b) Wn konto 20 "Zobowiązania wobec jednostek pozostałych lub jednostek powiązanych",
c) Ma konto 24 "Pozostałe rozrachunki – rozrachunki z tytułu należnych wkładów na kapitał zakładowy”,

3. Zaksięgowanie podwyższenia kapitału zakładowego o wartość nominalną zobowiązania lub pożyczki powiększonej o wartość naliczonych odsetek – pod datą wpisu do rejestru sądowego:

a) Wn konto 24 "Pozostałe rozrachunki z tytułu udzielonych pożyczek”,
b) Ma konto 80 "Kapitał zakładowy".

W walucie

W przypadku, gdy konwertowane na udziały/akcje zobowiązanie bądź pożyczka wyrażone są w walucie obcej, przeliczonej na złote według obowiązujących zasad określonych w art. 30 ustawy o rachunkowości, konieczne jest również zarachowanie przed konwersją (oprócz odsetek umownych) również różnicy kursowej wynikającej z zastosowania różnych kursów waluty w dniu wyceny wpływu pożyczki i w dniu zamiany, zapisem:

1. Ujemnej różnicy kursowej:

a) Wn konto 75-1 "Koszty finansowe",
b) Ma konto 24 "Pozostałe rozrachunki" – w przypadku pożyczki,
c) Ma konto 20 "Zobowiązania wobec jednostek pozostałych lub jednostek powiązanych" – w przypadku zobowiązania.

2. Dodatniej różnicy kursowej:

a) Ma konto 75-0 "Przychody finansowe",
b) Wn konto 24 "Pozostałe rozrachunki" – w przypadku pożyczki,
c) Wn konto 20 "Zobowiązania wobec jednostek pozostałych lub jednostek powiązanych" – w przypadku zobowiązania.

W dniu konwersji, do przeliczenia wierzytelności wyrażonej w walucie obcej na złote polskie należy zastosować kurs średni ogłoszony przez NBP z dnia poprzedzającego ten dzień (por. art. 30 ust. 2 pkt 2 UoR).

Podwyższenie kapitału zakładowego wskutek konwersji wierzytelności na akcje podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podstawę opodatkowania PCC stanowić będzie bowiem wartość wkładów przekazanych na podwyższenie kapitału zakładowego (natomiast nadwyżka – agio – przelana na kapitał zapasowy nie będzie podlegała PCC). PCC od podwyższenia kapitału zakładowego obliczyć należy według stawki 0,5% od podstawy opodatkowania, którą jak wcześnie wspomniano, stanowi wartość, o którą zwiększono kapitał zakładowy. Wartość tę pomniejsza się o koszty związane z procedurą jego podwyższenia, tj. o kwotę wynagrodzenia z VAT pobranego przez notariusza oraz opłaty związane z rejestracją zmian w KRS (500 zł). Należy też sprawdzić, czy do podwyższenia nie ma zastosowania zwolnienie od PCC z art. 9 pkt 11 ustawy o PCC. Ponadto, należy pamiętać, że z PCC należy rozliczyć się w terminie 14 dni od dnia podjęcia uchwały wspólników w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego, a nie od terminu zarejestrowania decyzji przez sąd rejestrowy.

Biorąc pod uwagę, że konwersja wierzytelności na kapitał zakładowy jest coraz częstszym zjawiskiem, szczególnie wśród spółek należących do grup kapitałowych, jego konstrukcja jest dość słabo rozpowszechniona, szczególnie pod względem podatkowym.
Konwersja, dla spółki dokonującej zamiany wierzytelności na kapitał zakładowy jest przede wszystkim operacją wzmacniającą jej sytuację gospodarczą sytuację. Redukcja zobowiązań spółki zdecydowanie polepsza jej strukturę finansowania, a tym samym zwiększa szanse gospodarczej ekspansji czy choćby ubiegania się o kredyt.

Z kolei decyzja zamiany nieściągalnych najczęściej wierzytelności na kapitał zakładowy zapewnia wierzycielom silną pozycję w procesie odzyskiwania wierzytelności. Skutkuje bowiem uzyskaniem, co do zasady prawa głosu, a zatem współdecydowania o losach spółki, a tym samym może skutkować wzmocnieniem jej pozycji na rynku.