Komu i po co potrzebny jest audytor finansowy w spółce?

Artykuł autorstwa eksperta PKF (Ewa Jakubczyk-Cały - Partner Zarządzający, Biegły Rewident), został opublikowany 18 kwietnia 2011 r. na łamach dziennika "Gazeta Giełdy i Inwestorów "Parkiet".

Cele główne usługi audytorskiej

Obowiązek poddania badaniu sprawozdania finansowego wynika z regulacji ustawy o rachunkowości. Przepisy określają więc kryteria jednostek, które zobligowane są uzyskać opinię biegłego rewidenta o sporządzonym na dzień bilansowy sprawozdaniu finansowym. Wyboru audytora dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe o ile np. postanowienia statutu nie stanowią inaczej, z zastrzeżeniem, że nie można cedować wyboru audytora na zarząd spółki.

Określonym w ustawienie celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest zgodne z zastosowanymi zasadami rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki.

Ustawodawca wprowadzając obowiązek badania sprawozdań finansowych wyraził dbałość o interesariuszy sprawozdań finansowych, poprzez umożliwienie dostępu do zbadanych przez biegłego rewidenta publikowanych sprawozdań finansowych potencjalnym inwestorom – w celu możliwości oszacowania zwrotu z kapitału i ryzyka inwestycji, kredytodawcom – w celu możliwości oceny ryzyka kredytowego, pracownikom – w celu oceny możliwości perspektyw rozwoju i utrzymania zatrudnienia.

Efekty audytów finansowych dla jednostki badanej

Badania efektywności audytu[*] dla jednostek wykazały, że finansowa kadra zarządzająca uznaje, że największą zaletą badania sprawozdań finansowych jest weryfikacja prawidłowości ksiąg rachunkowych i rozliczeń podatkowych (prawdopodobnie rozumiane jako asekuracja ich ryzyka) oraz spełnienie wymogów prawnych (tak uznało ponad 70% respondentów). Za ważną uznano również rolę biegłych rewidentów w wykrywaniu nadużyć (ponad 50% respondentów). Natomiast w zakresie zagadnień takich jak: pozyskanie dodatkowych informacji zarządczych, spełnienie potrzeb informacyjnych inwestorów, usprawnienia kontroli wewnętrznej, identyfikacja ryzyk i wspomaganie systemów zarządzania, rolę audytora doceniło już tylko 22 – 33 % respondentów; w tym w zakresie wspomagania głównych procesów biznesowych – 33%, jakości procesu zarządzania i nadzoru – 32%, jakości współpracy z kooperantami – 22%.

Polemizować można, czy pozytywna ocena przez ok. 30% respondentów wpływu badania sprawozdania na jakość systemów zarządzania procesami biznesowymi i efektywność jednostki to dużo, czy mało. Stawiam jednakże tezę, że tę wartość oceny można istotnie zwiększyć z tym, że celem tych działań powinno być realne przełożenie rewizji sprawozdań finansowych na wartość dodaną dla jednostki poprzez wzrost jej efektywności i wartości dla akcjonariuszy przy nie zwiększonej skali ryzyka inwestycyjnego.

Możliwości wykorzystania technik rewizji w procesach monitorowania ryzyka

Aczkolwiek zadaniem biegłego rewidenta w procesie badania sprawozdania finansowego jest wyłącznie jego ocena, to w toku realizowanych zgodnie z międzynarodowymi standardami rewizji czynności rewizji (MSRF 315) dokonuje on również procedur poznania jednostki w każdym obszarze i identyfikacji ryzyka.

Procedury te rozpoczynają się od poznania branży i jej regulacji na tle ogólnego stanu gospodarki, tj.: rynku,  konkurencji, technologii, specyfiki regulacji podatkowych i prawnych. Następnym zagadnieniem jest poznanie specyfiki prowadzonej działalności gospodarczej, tj.: wykorzystywanych zasobów, zatrudnienia, nakładów na rozwój, inwestycji, w powiązaniu ze źródłami i strukturą finansowania itp.

W tym kontekście audytor identyfikuje cele i strategie jednostki oraz ryzyka ją obciążające.

Wydawałoby się więc, że audytor powinien być naturalnym partnerem organów spółki w zakresie identyfikacji ryzyk i zarządzania nimi. Nie zawsze jednak tak się dzieje, a przyczyną prawdopodobnie jest nieświadomość organów spółek w zakresie technik rewizji realizowanych przez audytora, brak wiary w jego kompetencje menedżerskie – inne niż w wąskim aspekcie rachunkowym. Z drugiej strony nie jest zadaniem audytora sporządzenie raportu o ryzykach jednostki.

Jestem przekonana, że większy zakres partnerstwa pomiędzy nadzorem właścicielskim a audytorem oraz właściwa komunikacja pozytywnie wpływałaby zarówno na jakość audytu jak też na jakość nadzoru i efektywność spółki.

Audytor jest przecież naturalnym sprzymierzeńcem nadzoru, ponieważ efekty jego pracy są podstawą oceny sprawozdań finansowych oraz wspomagają monitorowanie ryzyk obciążających jednostkę, kontroli i audytu wewnętrznego (a są to podstawowe, ustawowe i statutowe obowiązki rad nadzorczych i komitetów audytu).

Identyfikacja i monitorowanie ryzyka

Ocena zarówno ryzyk systematycznych (zewnętrznych , rynkowych, niedywersyfikowalnych), jak też niesystematycznych (specyficznych dla danej jednostki, dywersyfikolanych) leży zarówno w interesie rady nadzorczej i audytora. Wymiana wiedzy i kompetencji stanowiłyby wartość dodaną procesów rewizji sprawozdań finansowych.

Zauważyć jednakże należy, że dla oceny sprawozdania finansowego najbardziej istotne znaczenie mają ryzyka o charakterze finansowym, takie jak: walutowe, stopy procentowe, rynkowe, kredytowe, płynności, przepływu środków pieniężnych, ponieważ wpływają bezpośrednio na wycenę aktywów i ustalenie wyniku finansowego, tak więc w tym zakresie analizowane są one przez audytora szczegółowo.

Ryzyka operacyjne związane z zarządzaniem są analizowane zwłaszcza w kontekście identyfikacji potencjalnych rezerw i zobowiązań warunkowych, jak też oceny zdolności jednostki do kontynuowania działalności.

Istotnym elementem jest również reakcja na zidentyfikowane ryzyka, ich unikanie lub redukcja, transfer ryzyka lub jego zabezpieczenie.

Mapa ryzyk - jako narzędzie zarządzania

Mapa ryzyka – prezentuje w formie graficznej relacje pomiędzy prawdopodobieństwem wystąpienia niepożądanego zdarzenia a jego wpływem na realizację celów spółki. Wszystkie procesy obarczone największym ryzykiem mogące powodować największe szkody, stanowią obszary decyzji w sprawie unikania, redukcji lub finansowej kontroli ryzyka oraz stałego monitorowania.

Sporządzanie mapy ryzyka w poszczególnych obszarach polega na identyfikacji ryzyka, określenia skali prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz wpływu na cele spółki.

Mapa ryzyka podlega ciągłej aktualizacji z uwzględnieniem szacowania wpływu zabezpieczeń zastosowanych przez spółkę.

Komu i po co potrzebny jest audyt?

Audyt traktowany jest często jako konieczny,… ale niedoceniany. A przecież dobra jakość audytu i sprawozdawczości może być efektywnym narzędziem public relation i relacji inwestorskich.

Informacje wynikające z procedur rewizji oraz kompetencje audytora nie są wykorzystywane w maksymalnym stopniu a mogą, bo co prawda celem głównym audytu jest wyrażenie opinii o sprawozdaniu finansowym, ale techniki rewizji powodują, że dobry i wiarygodny audytor realizując czynności rewizji, posiada wiedzę o wielu aspektach działalności firmy wchodzących w obligatoryjny zakres obowiązków organów nadzorczych, a dotyczące nadzoru nad spółką we wszystkich aspektach jej działania.

Dodatkowym efektem audytu (poza stwierdzeniem rzetelności  sprawozdania) dla zarządu, rady nadzorczej może być: poprawa jakości raportowania finansowego, wykrycie niedociągnięć kontroli wewnętrznej, identyfikacja ryzyk i budowa strategii zarządzania nimi, wzmocnienie wiarygodności i prestiżu spółki.

Występuje więc możliwość wykorzystania w większym stopniu kompetencji audytora poprzez ujęcie wniosków audytora nie tylko jako narzędzia oceny sprawozdania finansowego oraz jakości zarządzania, ale również w zakresie monitorowania zarządzania ryzykiem, monitorowania systemu kontroli wewnętrznej, oceny strategii spółki i jej pozycji rynkowej, sprawowania nadzoru nad całokształtem działalności.

Rzetelny audyt stanowi asekurację ryzyka odpowiedzialności zarządu i rady nadzorczej za sprawozdawczość i pozostałe aspektu nadzoru. Wymiana wiedzy pomiędzy audytorem, organami nadzorczymi i zarządem stanowi wartość dodaną audytu.

Jak intensyfikować wartość dodaną obligatoryjnych audytorów finansowych?

W świetle powyższych rozważań jest oczywiste, że w praktyce ten „nielubiany” i „wymuszony przez prawo” audyt finansowy przynosi korzyści zarówno organom zarządczym, nadzorczym, pracownikom i inwestorom. A może przynosić jeszcze więcej. Zestawienie technik i działań, które wdrożone, spowodują podniesienie stopy zwrotu dla inwestorów, wzrost efektywności spółki, usprawnienie procedur zarządzania i podniesienie kompetencji pracowniczych znajduje się w tabeli poniżej. A podstawowe techniki są takie proste: właściwa komunikacja oraz niwelowanie obszarów nieświadomości o potencjalnych korzyściach.