Implementacja dyrektywy o restrukturyzacji i upadłości

W dniu 7 lutego 2022 r. w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów opublikowano założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2021 r. poz. 1588, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1228, z późn. zm.). Przedmiotowe założenia sporządzono w związku z koniecznością wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dalej: „Dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości”, „Dyrektywa”). Dyrektywa ta weszła w życie w dniu 16 lipca 2019 r. Wobec tego, że Polska skorzystała z możliwości wydłużenia terminu na jej implementację o dodatkowy rok, termin dokonania nowelizacji wyżej wymienionych ustaw upływa 17 lipca 2022 r.

Omawiana Dyrektywa ma zastosowanie do przedsiębiorstw i przedsiębiorców z wyłączeniem m.in. zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji, instytucji kredytowych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia (UE) nr 575/2013, firm inwestycyjnych czy osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami.

Podstawowe założenia i cele Dyrektywy

Dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości ma na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz wyeliminowanie przeszkód w korzystaniu z podstawowych swobód, takich jak swoboda przepływu kapitału i swoboda przedsiębiorczości. Przeszkody te wynikają przede wszystkim z różnic między krajowymi przepisami i postępowaniami dotyczącymi restrukturyzacji zapobiegawczej, niewypłacalności, umorzenia długów i zakazu prowadzenia działalności. Mają one zostać usunięte poprzez ujednolicenie regulacji dotyczących postępowań restrukturyzacyjnych.

Realizacja celów Dyrektywy ma nastąpić poprzez zapewnienie, aby (motyw (1) Dyrektywy):

• rentowne przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorcy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, mieli dostęp do skutecznych krajowych ram restrukturyzacji zapobiegawczej, które umożliwią im kontynuowanie działalności;
• uczciwi niewypłacalni lub nadmiernie zadłużeni przedsiębiorcy mogli korzystać z całkowitego umorzenia długów po upływie rozsądnego terminu, umożliwiając im w ten sposób skorzystanie z drugiej szansy; oraz
• poprawiona została skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, w szczególności z myślą o skróceniu czasu trwania tych postępowań.

Postępowanie restrukturyzacyjne powinno zapewnić przedsiębiorcom, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji, możliwość kontynuowania prowadzonej działalności oraz przeciwdziałania likwidacji miejsc pracy. Dyrektywa zakłada również konieczność precyzyjnego określenia przesłanek warunkujących jak najszybsze podjęcie działań, służących ustaleniu trudności przedsiębiorcy związanych z płynnością finansową oraz, o ile są one możliwe, zainicjowania odpowiednich działań naprawczych.

Dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości zobowiązuje państwa UE do zapewnienia dostępu do tzw. narzędzi wczesnego ostrzegania. Narzędzia te powinny przybrać formę mechanizmów alarmowych sygnalizujących, pozwalających wykryć okoliczności, które mogłyby prowadzić do pojawienia się prawdopodobieństwa niewypłacalności i które mogą zasygnalizować dłużnikowi konieczność podjęcia niezwłocznych działań. Tytułem przykładu narzędzia te mogłyby znaleźć zastosowanie w przypadku niepłacenia podatków lub składek na ubezpieczenie społeczne. Narzędzia wczesnego ostrzegania mogą obejmować:

• mechanizmy alarmowe w przypadkach, gdy dłużnik nie dokonał określonych rodzajów płatności;
• usługi doradcze świadczone przez organizacje publiczne lub prywatne;
• zachęty w ramach prawa krajowego dla osób trzecich posiadających stosowne informacje dotyczące dłużnika, takich jak księgowi, organy podatkowe lub organy ds. zabezpieczenia społecznego, aby podmioty te sygnalizowały dłużnikowi niekorzystne zmiany.

Restrukturyzacja zapobiegawcza

Najważniejszym elementem Dyrektywy jest określenie ram restrukturyzacji zapobiegawczej tj. procedury dostępnej dla dłużników znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, czyli wówczas, gdy zachodzi prawdopodobieństwo niewypłacalności. Ramy restrukturyzacji zapobiegawczej powinny przede wszystkim umożliwiać dłużnikom skuteczną restrukturyzację na wczesnym etapie oraz uniknięcie niewypłacalności, ograniczając w ten sposób likwidację rentownych przedsiębiorstw czy miejsc pracy. Poniżej przedstawiamy jej kluczowe elementy:

• dłużnik zachowuje całkowitą lub częściową kontrolę nad swoim majątkiem i nad bieżącą działalnością swojego przedsiębiorstwa. W razie wystąpienia takiej konieczności organ sądowy lub administracyjny może jednakże podjąć decyzję o powołaniu nadzorcy restrukturyzacyjnego, np. w przypadku, gdy dłużnik jest już niewypłacalny;
• państwa członkowskie mają obowiązek przewidzieć możliwość wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych, aby ułatwić proces negocjowania planu restrukturyzacji w ramach restrukturyzacji zapobiegawczej. Pod pojęciem wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych należy rozumieć przyznane przez organ sądowy lub administracyjny lub zastosowane z mocy prawa, czasowe zawieszenie uprawnienia wierzyciela do egzekucji roszczenia z majątku
  dłużnika. Okres zawieszenia powinien trwać maksymalnie cztery miesiące, z możliwością przedłużenia na wniosek dłużnika, wierzyciela lub, w stosownych przypadkach, nadzorcy restrukturyzacyjnego, łącznie nie dłużej niż 12 miesięcy. Przepisy implementujące mogą przewidzieć, że wstrzymanie indywidualnych czynności egzekucyjnych może być ogólne (tj. obejmujące wszystkich wierzycieli) lub ograniczone do jednego wierzyciela lub większej liczby pojedynczych wierzycieli lub ich określonej kategorii. Zawieszenie ma dotyczyć wszystkich roszczeń, w tym wierzytelności zabezpieczonych i wierzytelności uprzywilejowanych;
• w sytuacji skorzystania z powyższej procedury i w przypadku, gdy obowiązek dłużnika do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego powstał w okresie wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych, obowiązek złożenia wniosku zawiesza się na okres wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych;
• określenie treści obowiązkowych planów restrukturyzacji. Państwa UE są ponadto zobowiązane do udostępnienia online kompleksowej listy kontrolnej dla planów restrukturyzacji, która zawierać będzie praktyczne wskazówki dotyczące sposobu opracowania planu restrukturyzacji zgodnie z prawem krajowym. Plan ma być składany – co do zasady – przez dłużnika, lecz możliwość taką będą mieć również wierzyciel lub nadzorca restrukturyzacyjny;
• plan restrukturyzacji zostaje przyjęty przez zainteresowanych uczestników, pod warunkiem, że uzyska poparcie większości ustalanej na podstawie kwoty ich roszczeń lub wartości udziałów w każdej grupie. Dyrektywa zapewnia również wprowadzenie mechanizmu zatwierdzania układu wbrew sprzeciwowi grupy wierzycieli. Opiera się on na przyjęciu zasady, że w przypadku braku większości do przyjęcia układu w każdej grupie wierzycieli, układ będzie mógł zostać zatwierdzony przez organ sądowy lub administracyjny na wniosek dłużnika lub za jego zgodą, jeśli spełnia odpowiednie wymogi i większość grup wierzycieli głosowała za układem (pod warunkiem, że co najmniej jedna z tych grup to grupa wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo lub grupa uprzywilejowana w stosunku do grupy zwykłych wierzycieli niezabezpieczonych);
• ramy restrukturyzacji zapobiegawczej są dostępne na wniosek dłużników, z zastrzeżeniem, że mogą być one stosowane także na wniosek wierzycieli i przedstawicieli pracowników, pod warunkiem uzyskania zgody dłużnika.

Umorzenie długów przedsiębiorcy i zakaz prowadzenia działalności

Zgodnie z art. 20 ust. 1 Dyrektywy, państwa członkowskie zapewniają, aby niewypłacalni przedsiębiorcy mieli dostęp do co najmniej jednego rodzaju postępowania, które może prowadzić do całkowitego umorzenia długów. Całkowite umorzenie długów oznacza „uniemożliwienie egzekucji od przedsiębiorców ich niespłaconych zobowiązań podlegających umorzeniu lub umorzenie niespłaconych zobowiązań podlegających umorzeniu jako takich, w ramach postępowania, które mogłoby obejmować sprzedaż majątku lub plan spłaty wierzycieli” (art. 2 ust. 1 pkt 10 Dyrektywy). Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby okres, po którego upływie niewypłacalni przedsiębiorcy mogą uzyskać całkowite umorzenie swoich długów, nie był dłuższy niż trzy lata, począwszy najpóźniej od dnia:

• w przypadku postępowania obejmującego plan spłaty wierzycieli – decyzji organu sądowego lub administracyjnego zatwierdzającej plan lub od rozpoczęcia realizacji planu; albo
• w przypadku każdego innego postępowania – decyzji organu sądowego lub administracyjnego w sprawie wszczęcia postępowania, lub ustanowienia masy upadłościowej przedsiębiorcy.

Na podstawie artykułu 22 Dyrektywy „państwa członkowskie zapewniają, aby w przypadku, gdy niewypłacalny przedsiębiorca uzyskał umorzenie długów zgodnie z niniejszą dyrektywą, wszelkie zakazy podejmowania lub kontynuowania działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub zawodowej, wynikające jedynie z faktu, że przedsiębiorca ten jest niewypłacalny, przestały być skuteczne najpóźniej z końcem okresu wymaganego dla uzyskania umorzenia długów”.

Ochrona nowego finansowania, finansowania przejściowego oraz innych transakcji związanych z restrukturyzacją

Na podstawie przepisów Dyrektywy, państwa członkowskie zapewniają należytą ochronę nowego finansowania i finansowania przejściowego. W przypadku jakiegokolwiek późniejszego ogłoszenia upadłości dłużnika, co najmniej:

• nowe finansowanie i finansowanie przejściowe nie może być uznane za bezskuteczne, nieważne lub niepodlegające wykonaniu; oraz
• podmioty zapewniające takie finansowanie nie ponoszą odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej ani karnej z tego powodu, że finansowanie takie wiąże się ze szkodą dla ogółu wierzycieli, chyba że obecne są inne dodatkowe przesłanki przewidziane w prawie krajowym.

Państwa członkowskie mogą m.in.:

• przewidzieć, że powyższe ma zastosowanie do nowego finansowania wyłącznie wtedy, gdy plan restrukturyzacji został zatwierdzony przez organ sądowy lub administracyjny, oraz do finansowania przejściowego, które było przedmiotem kontroli ex ante;
• wyłączyć ze stosowania powyższego uregulowania finansowania przejściowego, które zostało przyznane po tym, jak dłużnik stał się niezdolny do spłacania swoich długów w terminie ich wymagalności;
• przewidzieć, że w związku z późniejszym postępowaniem upadłościowym podmioty zapewniające nowe finansowanie lub finansowanie przejściowe są uprawnione do otrzymania płatności z pierwszeństwem wobec innych wierzycieli, których roszczenia byłyby w przeciwnym razie tak samo lub bardziej uprzywilejowane.

Dodatkowo, państwa członkowskie mają zapewnić, aby w przypadku jakiegokolwiek późniejszego ogłoszenia upadłości dłużnika transakcje, które są racjonalne i niezwłocznie konieczne do negocjowania planu restrukturyzacji, nie mogły zostać uznane za bezskuteczne, nieważne lub niepodlegające wykonaniu z tego powodu, że takich transakcji dokonano ze szkodą dla ogółu wierzycieli, chyba że obecne są inne dodatkowe przesłanki przewidziane
w prawie krajowym. Transakcje takie obejmują co najmniej:

• zapłatę honorariów i kosztów z tytułu negocjowania, przyjęcia lub zatwierdzenia planu restrukturyzacji czy profesjonalnego doradztwa w tych kwestiach;
• zapłatę wynagrodzenia pracowników za już wykonaną pracę;
• wszelkie płatności i wypłaty dokonane w ramach prowadzenia zwykłej działalności inne niż wspomniane powyżej.

Postanowienia Dyrektywy a prawo polskie

Dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości w znacznej mierze znajduje już odzwierciedlenie w przepisach ustawy Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy Prawo upadłościowe. Jak można wyczytać w opublikowanych założeniach „niezbędna jest implementacja części jej [Dyrektywy – dopisek własny] zapisów dotyczących m.in. uregulowania zakresu wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych, zatwierdzenia planu restrukturyzacji wbrew sprzeciwowi grupy wierzycieli, jak również ochrony nowego finansowania, finansowania przejściowego oraz innych transakcji związanych z restrukturyzacją”.

Pliki do pobrania

• PKF Alert - Implementacja dyrektywy o restrukturyzacji.pdf [PDF]