Czy czas preferencji podatkowych dla fundacji rodzinnej wkrótce się skończy?

Alert autorstwa eksperta PKF (Agnieszka Chamera - Partner Zarządzający PKF Tax&Legal, doradca podatkowy).

Minął nieco ponad rok od wejścia w życie przepisów, które wprowadziły do polskiego prawa nową instytucję – fundację rodzinną. Dla części fundatorów korzyści podatkowe związane z fundacjami były na tyle atrakcyjne, że podejmowano działania, które wzbudziły wątpliwości organów podatkowych. To dlatego ustawodawca zapowiada uszczelnienie systemu podatkowego i tym samym opodatkowanie fundacji rodzinnych.

Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy o fundacjach rodzinnych, celem jej powołania było stworzenie kompleksowego narzędzia wspierającego procesy sukcesyjne. Fundacja rodzinna ma służyć do gromadzenia majątku, co pozwoli na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz na zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Przekazanie majątku, w tym firmy rodzinnej, fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwiać jego pomnażanie, a także czerpanie z niego korzyści, które mogą być przeznaczone na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora.

Jedną z kluczowych zachęt do wyboru tej instytucji prawnej były preferencje podatkowe, które obejmują m.in.:

• Zwolnienie fundacji rodzinnej z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), chyba że prowadzi działalność inną niż określona w ustawie.
• Opodatkowanie CIT według stawki 15% jedynie w zakresie świadczeń wypłacanych przez fundację jej beneficjentom.
• Zwolnienie z PIT świadczeń wypłacanych przez fundację beneficjentom z tzw. grupy zero w zakresie pokrewieństwa, a w przypadku innych beneficjentów – opodatkowanie PIT według stawki 10% lub 15%.

Dzięki tym rozwiązaniom prawnym fundacja rodzinna nie jest obecnie obciążona CIT-em m.in. za:

• Wkłady majątkowe wnoszone do fundacji rodzinnej, zarówno jako kapitał założycielski, jak i w formie darowizn.
• Przychody ze sprzedaży mienia fundacji, o ile nie zostało ono nabyte wyłącznie w celu zbycia.
• Przychody z najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia fundacji.
• Przychody z dywidend oraz sprzedaży papierów wartościowych, udziałów i instrumentów pochodnych.

Niestety, rzeczywistość biznesowa pokazała, że dla wielu fundatorów korzyści podatkowe związane z fundacjami rodzinnymi były na tyle atrakcyjne, że podejmowano działania, które wzbudziły wątpliwości organów podatkowych co do rzeczywistego celu tych transakcji. Zamiast sukcesji biznesu, podejrzenie budziła chęć unikania opodatkowania, np. przy sprzedaży udziałów lub akcji.

W związku z tym, należało się spodziewać, że ustawodawca wprowadzi zmiany mające na celu uszczelnienie systemu podatkowego. Jak informuje PAP, wiceminister finansów Jarosław Neneman zapowiedział zmiany w przepisach dotyczących opodatkowania fundacji i jej beneficjentów, które mogą zostać wdrożone już od 2025 roku.

Choć projekt zmian nie został jeszcze opublikowany, wiceminister wskazuje, że proponowane regulacje mogą obejmować m.in.:

• Opodatkowanie fundacji rodzinnej przy sprzedaży majątku wniesionego przez fundatora, z wyłączeniem transakcji po 15 latach od wniesienia. Podatek mógłby być odliczany od CIT należnego przy wypłacie świadczeń beneficjentom.
• Objęcie fundacji rodzinnych przepisami o zagranicznych jednostkach kontrolowanych (CFC).
• Opodatkowanie fundacji z tytułu udziału w podmiotach transparentnych podatkowo.
• Opodatkowanie fundacji z tytułu odpłatnego udostępniania nieruchomości.
• Wprowadzenie sankcji za prowadzenie niedozwolonej działalności przez fundację, z możliwością jej rozwiązania przez sąd.
• Objęcie beneficjentów fundacji daniną solidarnościową.

Analizując te zmiany, uważam, że niektóre z nich mogą zbytnio wykraczać poza potrzebne ramy lub być niepotrzebne w kontekście istniejących regulacji. Na przykład, planowane opodatkowanie fundacji z tytułu udziału w podmiotach transparentnych podatkowo wydaje się zbędne, biorąc pod uwagę, że fundacja rodzinna może przystępować jedynie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych czy spółdzielni. W praktyce, fundacja rodzinna nie może być wspólnikiem w spółce partnerskiej, a przystąpienie do spółki jawnej skutkuje jej opodatkowaniem CIT-em.

Kolejną kwestią wymagającą przemyślenia jest planowane opodatkowanie fundacji przy sprzedaży mienia wniesionego przez beneficjentów. Choć idea wydaje się słuszna, bo jak rozumiem idzie ona w kierunku doprecyzowania aktualnego przepisu dot. zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia – to jednak 15-letni okres karencji wydaje się nadmiernie długi i nieadekwatny do dynamiki gospodarki. Rozsądniejszym rozwiązaniem byłoby skrócenie tego okresu do 3-5 lat, co zapobiegłoby blokowaniu decyzji biznesowych fundacji rodzinnych i zniechęcaniu do ich zakładania.

Podobne zastrzeżenia można zgłosić do planowanego wyłączenia zwolnienia podatkowego dla przychodów z najmu nieruchomości. Najem jest jedną z głównych form inwestycji pasywnych, a fundacja rodzinna, mając na celu zachowanie integralności majątku, powinna mieć możliwość korzystania z preferencji podatkowych w tym zakresie.

Co do rozszerzenia daniny solidarnościowej na świadczenia wypłacane beneficjentom fundacji, zgadzam się, że różnicowanie sytuacji podatkowej osób uzyskujących podobne świadczenia jest niewłaściwe. Równe traktowanie podatników powinno obowiązywać niezależnie od formy prawnej. Mówimy bowiem o sytuacji, w której mamy do czynienia z realnym przysporzeniem końcowym dla beneficjentów fundacji. Pod tym względem cel i skutki biznesowe takiej sytuacja są analogiczne, więc faktycznie równe traktowanie podatników powinno w tym wypadku wystąpić. 

Podsumowując, doceniam fakt, że Ministerstwo Finansów analizuje funkcjonowanie nowych regulacji i identyfikuje potrzebę uszczelnienia systemu podatkowego. Ważne jednak, aby wprowadzane zmiany były przemyślane i nie prowadziły do spadku zaufania podatników do stabilności przepisów prawa. Mam nadzieję, że dyskusja nad tym projektem będzie konstruktywna i pozwoli na wprowadzenie zrównoważonych rozwiązań, które nie zniweczą pierwotnych celów, dla których fundacja rodzinna została powołana.