Trzeba uwzględnić prawdopodobieństwo odzyskania należnych kwot

Artykuł autorstwa eksperta PKF (Paweł Goźliński - Certyfikowany Autoryzowany Doradca ASO) został opublikowany w dzienniku 'Rzeczpospolita' w dniu 13 maja 2013 r.

Na wartość rynkową wierzytelności, szczególnie wtedy kiedy mamy do czynienia z opóźnieniem w spłacie, wpływa bardzo wiele czynników. Z pewnością wartość tego rodzaju aktywów nie odpowiada ich wartości nominalnej.

Wartość rynkowa wierzytelności, co do których istnieje wysokie ryzyko odzyskania, będzie zawsze niższa od wartości nominalnej, powiększonej o należne odsetki i ewentualne zasądzone koszty egzekucji. Wynika to z tego, że w praktyce obrotu wierzytelnościami, wartość sprzedaży wierzytelności ustalana jest poprzez pomniejszenie wartości nominalnej wierzytelności o stopę dyskonta.

Rynkowa stopa dyskonta, która odzwierciedla utratę wartości należności od jej wartości nominalnej, zależy od wielu czynników. Do najistotniejszych należą:

1. wysokość oprocentowania wierzytelności,
2. szacowany termin zwrotu wierzytelności (jeżeli jest możliwy do ustalenia),
3. koszty egzekucji,
4. prawdopodobieństwo spłaty (lub inaczej mówiąc, prawdopodobieństwo niewypłacalności dłużnika).

Gdy są oprocentowane

W przypadku, kiedy mamy do czynienia z wierzytelnościami oprocentowanymi na poziomie zbliżonym do rynkowej stopy procentowej, konieczność oszacowania terminu egzekucji wierzytelności traci na znaczeniu (pod warunkiem, że odzyskanie wierzytelności w ogóle nastąpi). Upływ czasu od momentu powstania wierzytelności do momentu spłaty jest bowiem rekompensowany przez naliczane oprocentowanie.

Szacowany termin odzyskania

Szacowany termin odzyskania wierzytelności jest szczególnie istotny w sytuacji, kiedy należność nie jest oprocentowana. Wówczas każdy okres oczekiwania na spłatę stanowi dla wierzyciela tzw. koszt alternatywny, czyli utracone korzyści, jakie wierzyciel mógłby osiągnąć, gdyby zamrożone środki finansowe znajdowały się w obrocie gospodarczym. Minimalny poziom takiego kosztu stanowi wolna od ryzyka stopa procentowa.

Jako przybliżenie terminu zwrotu należności nieoprocentowanych, w przypadku gdy jego termin nie jest znany i nie może być skutecznie oszacowany, możemy przyjąć termin wydania sądowego nakazu zapłaty. Jednak trzeba przyjąć warunek, że będzie on zobowiązywał dłużnika do zapłaty odsetek co najmniej od momentu wydania wyroku do momentu spłaty zobowiązań.

Koszty egzekucji

Koszty egzekucji, podobnie jak odsetki, są łatwe do oszacowania. Ponadto, w wielu przypadkach zależą od wierzyciela i można je skutecznie przełożyć na nierzetelnego dłużnika. Istotą kosztów egzekucji jest to, że zależą w dużej mierze od sposobu windykacji, który przekłada się istotnie na poziom prawdopodobieństwa odzyskania zaległych należności.

Poziom odzyskiwalności

Prawdopodobieństwo niewypłacalności jest największym składnikiem rynkowej stopy dyskonta „trudnych” wierzytelności. Oprócz podejmowanych działań windykacyjnych, na poziom odzyskiwalności należności składa się przede wszystkim (ale nie tylko i wyłącznie) sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużnika i – statystycznie-  okres przeterminowania wierzytelności.

Statystyka pokazuje, że okres zalegania niekorzystnie wpływa na przyszłe szanse odzyskania zaległych środków pieniężnych. Im dłużej nierzetelny dłużnik zalega ze spłatą, tym prawdopodobieństwo, że w ogóle spłaci określone roszczenia jest mniejsza. Dotyczy to sytuacji, w której po dłuższym okresie zostają zintensyfikowane działania windykacyjne.

Sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużnika (przedsiębiorcy) jest prawdopodobnie najistotniejszym elementem oceny możliwości odzyskania wierzytelności. Kluczowe są dwie kwestie, które należy wziąć pod uwagę patrz tabela.

Tabela: Jak oceniać sytuację finansową dłużnika

Łatwiej z zabezpieczonymi

Kiedy analizie podlegają wierzytelności, co do których zostało ustanowione zabezpieczenie, stopę dyskonta należy szacować od wartości nominalnej części długu, która pozostaje po zaspokojeniu roszczeń z zabezpieczenia.

Media, telefon i mandaty

Inaczej wygląda kwestia oceny zdolności dłużnika, kiedy jest to osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, lub gdy powstała zaległość finansowa nie ma związku z działalnością gospodarczą, np. wierzytelności z tytułu niezapłaconych rachunków za media, telefon czy z tytułu mandatów. Wówczas szczegółowa analiza kondycji finansowej może być niemożliwa do przeprowadzenia lub po prosu nieopłacalna.

W takiej sytuacji oszacowanie wartości wierzytelności polega na określeniu statystycznego prawdopodobieństwa odzyskiwalności w wyodrębnionych grupach wg szczególnych cech dłużnika. Można sobie wyobrazić, że statystyczny dłużnik w wieku 25-30 lat z wyższym wykształceniem zamieszkały w dużym mieście, będzie bardziej skłonny do spłaty zaległych rachunków, niż dłużnik w wieku powyżej 65 roku życia, zamieszkały na obszarze o wysokim stopniu bezrobocia i wykształceniu zawodowym.  

Podobnie jak w przypadku wierzytelności od osób fizycznych, wygląda analiza dla portfela dużej liczby wierzytelności przedsiębiorstw o małej wartości jednostkowej.

Za każdym razem jednak wyodrębnione cechy szczególne, klasyfikujące wierzyciela i poszczególne parametry samej należności będą inne i w inny sposób będą wpływały na wysokość prawdopodobieństwa spłaty. Należy jednak pamiętać, aby były one statystycznie istotne.