Projekt nowej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców

Projekt nowej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców (dalej „Projekt ustawy” lub „Projekt”) został opublikowany 13 września 2022 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji. Z uzasadnienia tego Projektu wynika, że ustawa ma wejść w życie jeszcze w 2022 r.

1. Aktualne przepisy w zakresie zatrudniania cudzoziemców

Aktualnie obowiązującym aktem prawnym, który reguluje zagadnienia związane z dostępem cudzoziemców do polskiego rynku pracy jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 690 z późn. zm.). Określa ona warunki i zasady wydawania, odmowy oraz uchylania zezwoleń na pracę, a także tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach. Ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana m.in. z konieczności dostosowania polskiego prawa do uregulowań unijnych oraz potrzeby reagowania na nowe sposoby obchodzenia przepisów ustawy w zakresie dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy.

W związku z rosnącym w ostatnich latach zainteresowaniem pracodawców zatrudnianiem cudzoziemców zdecydowano dokonać reformy rynku pracy poprzez wyodrębnienie z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy części przepisów związanych z zezwoleniami na pracę cudzoziemców, które będą tworzyły nową ustawę o zatrudnianiu cudzoziemców.

2. Główne założenia i cele Projektu ustawy

Projekt ustawy oprócz zmian w systematyce, polegających m.in. na wydzieleniu przepisów ogólnych oraz przepisów dotyczących poszczególnych rodzajów zezwoleń na pracę, będzie opierał się na dotychczasowych rozwiązaniach prawnych. Jednocześnie wprowadzone zostaną fundamentalne zmiany, które będą miały decydujący wpływ na poprawę funkcjonowania systemu dopuszczania cudzoziemców do polskiego rynku pracy na podstawie zezwolenia na pracę cudzoziemca.

Celem projektowanej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców jest usprawnienie procedur dotyczących powierzania pracy cudzoziemcom, zmniejszenie zaległości załatwiania spraw przez urzędy oraz ograniczenie występujących nadużyć, jak również pełna elektronizacja postępowań.

Wdrożenie zmian niniejszym Projektem ustawy stanowić będzie realizację jednego z kamieni milowych przewidzianych w Krajowym Planie Odbudowy.

3. Pełna elektronizacja procedur związanych z uzyskaniem zezwolenia na pracę

Ustawodawca przewiduje pełną elektronizację procedury wydawania zezwoleń na pracę i oświadczeń o zatrudnianiu cudzoziemców (oświadczenie to zastąpi obowiązujące obecnie oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi) w celu skrócenia terminów oraz usprawnienia procesu rozpatrywania spraw. Elektronizacja obejmie swoim zakresem procedurę począwszy od złożenia wniosku, aż po odbiór decyzji w tych sprawach. Jak również obejmie postępowanie odwoławcze.

Postępowanie w tych sprawach będzie realizowane wyłącznie za pomocą systemu teleinformatycznego pod adresem www.praca.gov.pl. System teleinformatyczny ma zostać tak rozbudowany, aby był wyposażony we wszystkie narzędzia potrzebne do złożenia wniosku o wydanie zezwolenia na pracę oraz do prowadzenia postępowań i wydania decyzji w tych sprawach.

W założeniu pełna cyfryzacja ma umożliwić łatwiejszy kontakt pracodawcom oraz cudzoziemcom z organem wydającym zezwolenia na pracę cudzoziemców. W tym celu zarówno pracodawcy, jak i zatrudniani cudzoziemcy będą mieć obowiązek posiadania konta w systemie teleinformatycznym. W przypadku cudzoziemca Organ prowadzący postępowanie założy za niego wspomniane konto, poprzez które cudzoziemiec będzie mógł sprawdzić m.in. czy wydano mu zezwolenie na pracę.

W ramach systemu teleinformatycznego również zostanie stworzona baza wynagrodzeń oparta na ofertach pracy zgromadzonych w Centralnej Bazie Ofert Pracy (CBOP), która pozwoli na wiarygodną ocenę, czy wynagrodzenie proponowane cudzoziemcowi jest porównywalne do wynagrodzeń oferowanych na lokalnym rynku pracy.

Baza CBOP ma stanowić narzędzie prawne gwarantujące uzupełniający charakter dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy. Ma to zapobiegać sytuacjom, gdy obywatele polscy będą zastępowani tańszymi pracownikami z krajów trzecich. W założeniu, gdy kwota wskazana we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę będzie niższa niż ta wynikająca z CBOP, system informatyczny będzie automatycznie weryfikował wysokość wynagrodzenia, informując jednocześnie wnioskodawcę o niespełnieniu warunku udzielenia zezwolenia na pracę.

Ponadto system teleinformatyczny ma umożliwić automatyczny dostęp do bazy danych zgromadzonych m.in. w systemach Państwowej Inspekcji Pracy, Straży Granicznej, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czy Krajowego Rejestru Karnego. Pozwoli to na weryfikację, czy cudzoziemiec podjął i wykonywał pracę zgodnie z wydanym zezwoleniem na pracę. Jednocześnie urząd otrzyma skuteczne narzędzie do egzekwowania zakazu wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemca podmiotom ukaranym za nielegalne powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcom.

4. Ograniczenie liczby procedur – likwidacja testu rynku pracy

W celu uproszczenia dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy, Projekt ustawy nie przewiduje wymogu przedstawienia w postępowaniu o wydanie zezwolenia na pracę informacji starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy. Obecnie uzyskanie tej informacji jest warunkiem wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca. Zatem oznacza to likwidację instytucji tzw. testu rynku pracy, w tym także procedury określającej działania jakie podejmuje urząd pracy oraz pracodawca w celu wydania, czy uzyskania tej informacji od starosty.

5. Likwidacja instytucji przedłużenia zezwolenia na pracę

Projekt ustawy przewiduje także rezygnację z instytucji przedłużenia zezwolenia na pracę. Dotychczas pracodawcy mogli korzystać z tego rozwiązania, jeżeli cudzoziemiec kontynuował pracę na tym samym stanowisku. Podmiot, który wystąpił z wnioskiem o wydanie przedłużenia zezwolenia na pracę był zwolniony z obowiązku złożenia informacji starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy oraz mógł korzystać z możliwości powierzania pracy cudzoziemcowi w trakcie procedury wydania przedłużenia zezwolenia. W związku z rezygnacją z instytucji testu rynku pracy nie ma powodu utrzymywanie odrębnej procedury dla podmiotów kontynuujących współpracę z cudzoziemcem.

Zostanie natomiast utrzymana możliwość kontynuacji pracy u tego samego pracodawcy na tym samym stanowisku lub w tym samym rodzaju pracy w procedurze uzyskania kolejnego zezwolenia na pracę na dotychczasowych warunkach, jeżeli wniosek o wydanie nowego zezwolenia na pracę został złożony w okresie ważności udzielonego już zezwolenia na pracę.

6. Doprecyzowanie pozostałych zmian w procesie legalizacji pracy cudzoziemców

W Projekcie przewiduje się wprowadzenie obligatoryjnej przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, gdy pracodawca nie opłaca składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne lub zaliczek na podatek dochodowy. Dotychczas przesłanka ta miała charakter fakultatywny. Ponadto przesłankami odmowy obligatoryjnej będzie przekroczenie dopuszczalnego limitu zatrudnienia cudzoziemców przez danego pracodawcę, o ile taki limit zostałby określony w odrębnym rozporządzeniu Rady Ministrów.

Dodano również fakultatywną przesłankę do odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, w celu przeciwdziałania wyłudzaniu zezwoleń na pracę. Jeżeli z okoliczności wynika, że cudzoziemiec nie będzie wykonywał pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na warunkach określonych w zezwoleniu na pracę lub oświadczeniu o zatrudnieniu cudzoziemca, wojewoda lub starosta będzie mógł odmówić wydania zezwolenia. W szczególności będzie to miało miejsce jeżeli w okresie dwóch lat poprzedzających dzień złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia cudzoziemiec, który posiadał już zezwolenie i wjechał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu wykonywania pracy, tej pracy nie wykonywał.

Należy wskazać, że nowym rozwiązaniem w Projekcie ustawy jest możliwość zwiększenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy w tygodniu lub miesiącu pod warunkiem proporcjonalnego podwyższenia wynagrodzenia bez konieczności zmiany lub uzyskania nowego zezwolenia na pracę albo oświadczenia o zatrudnieniu cudzoziemców. Regulacja ta obejmuje zarówno przypadki, gdy praca jest wykonywana na podstawie umowy o pracę, jak również na podstawie umowy cywilnoprawnej.

W przepisach określających obowiązki informacyjne pracodawcy względem urzędu wydającego zezwolenie na pracę przewidziano skrócenie okresu przerwy w wykonywaniu pracy przez cudzoziemca z 3 miesięcy do 30 dni. Powiadomienie o niepodjęciu pracy, przerwie lub jej zakończeniu będzie dokonywane również za pomocą systemu teleinformatycznego.

W zakresie przepisów dotyczących warunków udzielenia zezwolenia na pracę doprecyzowano wymóg, aby wynagrodzenie dla cudzoziemca nie było niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2207). Nową przesłanką udzielenia zezwolenia na pracę będzie również wymóg, by wymiar czasu pracy nie był niższy niż ¼ etatu lub 10 godzin tygodniowo. Ma to na celu przeciwdziałanie nadużyciom polegającym na deklarowaniu zaniżonego czasu pracy.

W celu zwiększenia elastyczności zezwoleń na pracę dopuszczono możliwość zmiany warunków określonych w zezwoleniu na pracę, jeżeli po uwzględnieniu nowych okoliczności pozostaną spełnione przesłanki wydania zezwolenia na pracę. Instytucja ta znacząco ma ułatwić dokonywanie zmian w treści zezwolenia na pracę w uproszczonym postępowaniu administracyjnym bez konieczności dokonania opłaty związanej z nowym wnioskiem.

7. Zmiany w zakresie wymiaru kary za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców

Projekt ustawy wprowadza nowy wymiar kary grzywny, zgodnie z którym kara powinna być wymierzona proporcjonalnie do liczby cudzoziemców, którym powierzono pracę nielegalnie w kwocie nie niższej niż 500 zł za każdego cudzoziemca. Ponadto cudzoziemiec, który nielegalnie wykonuje pracę będzie podlegać karze grzywny w wysokości nie niższej niż 1000 zł. Przewiduje się, że nowe rozwiązanie wpłynie na zwiększenie dolegliwości kary dla podmiotów, które powierzają nielegalnie pracę wielu cudzoziemcom.

8. Termin wejścia w życie ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców

Projekt ustawy zakłada, że ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców wejdzie w życie jeszcze w 2022 roku - po upływie 7 dni od dnia jej ogłoszenia z wyjątkiem niektórych przepisów dotyczących systemów teleinformatycznych (które mają wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia). Termin wejścia w życie ustawy wynika z wymogu zrealizowania do końca 2022 r. kamieni milowych określonych w Krajowym Planie Odbudowy.

Późniejszy termin wejścia w życie niektórych przepisów dot. systemów informatycznych wynika z konieczności dostosowania systemów teleinformatycznych do przedstawionych zmian.

Pliki do pobrania

• PKF Alert - Projekt nowej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców.pdf [PDF]